Tak zdemaskujesz zakażenie grzybicze. Kiedy i jak badać się na kandydozę?

Grzyby to szerokie królestwo organizmów, wśród których znajdziemy zarówno gatunki obojętne, jak i chorobotwórcze dla człowieka. Mogą z nami współżyć, np. kolonizować skórę czy przewód pokarmowy, mogą nam jednak również szkodzić, wywołując infekcje. Grzyby, które z nami współżyją i nas infekują, to w większości organizmy jednokomórkowe, często należące do rodzajów Candida, Saccharomyces czy Aspergillus. 

Ze względu na budowę wyróżnia się trzy grupy grzybów wywołujących grzybicę u człowieka:

• grzyby dymorficzne, występujące zarówno w postaci komórkowej, jak drożdże, jak i w formie strzępek, np. Malassezia furfur;
• grzyby drożdżopodobne, np. Candida albicans;
• grzyby strzępkowe, np. Aspergillus fumigatus.

Osobny podział wyróżnia wśród grzybów chorobotwórczych grupę dermatofitów - grzybów zdolnych do rozkładania keratyny, wywołujących dermatofitozy, czyli grzybice skóry, włosów i paznokci, np. Trichophyton, Mucor.

Najczęstsze infekcje, z którymi na co dzień spotykamy się w laboratorium, to grzybice skóry, narządów rodnych, paznokci i skóry głowy. Stosunkowo rzadko, choć na przestrzeni lat coraz częściej, mamy do czynienia z grzybiczymi zakażeniami krwi (sepsa), płuc i innych narządów wewnętrznych.

Grzybica to inaczej zakażenie grzybicze lub kandydoza. Zwykle pojawia się w warunkach obniżonej odporności, szczególnie po zastosowaniu szerokospektralnych antybiotyków. Ogólnie można powiedzieć, że grzyby żyją z nami w symbiozie i równowadze, jednak gdy ta zostaje zachwiana, mogą przejąć kontrolę i namnożyć się szybciej, niż odbuduje się nasza zdrowa flora bakteryjna. Z tego względu z grzybicami mamy najczęściej do czynienia:

• w warunkach obniżonej odporności (po długiej, trudnej chorobie lub w przypadku immunosupresji, jak przy AIDS czy po przeszczepie);
• przy zachwianej równowadze flory bakteryjnej (np. po leczeniu antybiotykami);
• w warunkach niezachowanej higieny;
• przy występowaniu nieopatrzonych, nieleczonych ran, jako następstwo infekcji bakteryjnej;
• w przypadku nadmiernego rozrostu flory grzybowej, zaburzającego równowagę mikrobioty danego obszaru.

Grzyby to organizmy stosunkowo trudne do wyhodowania na tradycyjnych podłożach mikrobiologicznych: "wybrzydzają" w rodzajach podłoża, często potrzebują specjalnych dodatków wzrostowych lub hamujących wzrost bakterii, bywa, że hodowla trwa od 48-72 godz., jak w przypadku grzybów drożdżopodobnych, do nawet kilku tygodni w przypadku dermatofitów. Dla porównania, hodowla bakteryjna może wzrosnąć już po kilku godzinach od naniesienia próbki na podłoże. Mimo wszystko, pobranie materiału na wymaz w kierunku grzybów lub zeskrobin skóry w kierunku dermatofitów jest nadal jednym z najlepszych sposobów poznania przeciwnika. Ponieważ bez skutecznej diagnozy nie można skutecznie leczyć, w podejrzeniu grzybicy powinno się zlecać wykonanie wymazu lub zeskrobin i przesłanie ich do laboratorium mikrobiologicznego.

W zależności od miejsca, z którego będzie pobierany materiał w kierunku grzybów chorobotwórczych, pobranie będzie wyglądało inaczej.

W pierwszej grupie pobieranych materiałów znajdują się wymazy. Wykonuje się je patyczkiem zakończonym sterylnym wacikiem, przez delikatne potarcie miejsca zmienionego chorobowo, uprzednio (o ile to możliwe) spłukanego solą fizjologiczną. Ta metoda pobrania dotyczy badań w kierunku grzybów innych niż dermatofity. W ten sposób można pobierać materiał w kierunku grzybów drożdżopodobnych bądź pleśniowych, jak Candida czy Aspergillus, z miejsc, w których najczęściej wywołują one grzybicę: ze skóry gładkiej, z pochwy i prącia, ze zmian skórnych, z ucha zewnętrznego. Metodę tę można też zastosować w przypadku pobierania materiału z okolic odbytu, z próbki kału czy z jamy ustnej.

Drugi sposób pobierania materiału dotyczy dermatofitów. Badanie w kierunku tych grzybów przeprowadza się z:

• włosów, najczęściej kilku, wyrwanych ze skóry głowy, najlepiej z cebulkami;
• skóry, z której sterylnym skalpelem/żyletką wykonuje się zeskrobiny do badań;
• paznokci, których kawałki obcina się i umieszcza w sterylnym pojemniku.

Trzeci sposób pobrania dotyczy materiałów pobieranych inwazyjnie, najczęściej w szpitalu. Na badanie mykologiczne można pobrać aspirat, popłuczyny oskrzelowe (tzw. BAL), fragmenty tkanek i wycinki narządów, a także krew. Każdy z tych materiałów pobiera się do odpowiedniego, jałowego pojemnika i przesyła do laboratorium.

Przygotowanie do badania w kierunku grzybów obejmuje kilka obowiązkowych punktów:

• na dwa tygodnie przed pobraniem odstaw wszelkie leki przeciwgrzybicze: tabletki, maści, zioła, płukanki, szampony itd.;
• jeśli materiał będzie pobierany z paznokci, na dwa tygodnie przed odstaw lakiery, żele, hybrydy i zmywacze do paznokci, na tydzień przed - nie obcinaj paznokci;
• stosuj się do zwykłych zasad higienicznych, tzn. myj się normalnie, nie omijaj obszarów zmienionych chorobowo;
• w dniu pobrania materiału nie myj, nie płucz i nie przemywaj miejsca, z którego będzie pobierana próbka do badań;
• stosuj się do instrukcji, których przed pobraniem udzieliło ci laboratorium, lekarz czy pielęgniarka pobierająca.

W zależności od tego, jakie badanie wykonujemy, inny będzie okres inkubacji i metoda oznaczenia lekowrażliwości dla wyhodowanych grzybów. Z tego względu należy mieć na uwadze poniższe:

• na wyniki wymazów, zwłaszcza w kierunku grzybów drożdżopodobnych i pleśniowych, zwykle czeka się od 48 godz. do tygodnia. Koszt wykonania wymazu to zwykle kilkanaście-kilkadziesiąt złotych;
• na wyniki badań w kierunku dermatofitów zwykle czeka się od trzech do sześciu tygodni, wynika to z faktu, iż są to grzyby wolno rosnące o specyficznych wymaganiach troficznych. Cena takiego badania to zwykle kilkadziesiąt złotych.

W ocenie, czy mamy do czynienia z zakażeniem grzybiczym, coraz częściej przychodzą nam z pomocą badania krwi na antygeny i badania molekularne. Nie są one nadal jednak standardem i wciąż ich cena jest stosunkowo wysoka. Cechuje je różna czułość i swoistość, co może mieć znaczenie przy interpretacji wyniku. Z tego względu złotym standardem nadal pozostaje pobieranie wymazów i zeskrobin, które są bezpośrednią metodą detekcji patogenu.

Źródła:

Szewczyk E., Diagnostyka bakteriologiczna, wyd. 3., PWN, Warszawa, 2019.

Trzmiel D., Lis-Święty A., Bergler-Czop B., Klinika zakażeń grzybiczych skóry i jej przydatków w praktyce lekarza rodzinnego - problem ciągle aktualny, Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu. Tom 17, wyd. 4, Lublin 2017.

Bongomin F, Gago S, Oladele RO, Denning DW. Global and Multi-National Prevalence of Fungal Diseases-Estimate Precision. J Fungi (Basel). 2017 Oct 18;3(4):57.

CZYTAJ TAKŻE: 

Jakie są alternatywny gastroskopii? Kiedy możliwe jest wykonanie badania pod znieczuleniem?

Podstawowe badanie, gdy ciągle jesteś zmęczony. Powie wiele o twoim zdrowiu

Pytania o badania. Czy można przynieść mocz we własnym pojemniku?