Zbadaj, jeśli masz objawy anemii. Sam poziom żelaza nie wystarczy
To sferyczne białko jest ważnym, choć niedocenianym narzędziem, służącym do oceny zapasów żelaza w organizmie. Wielu z nas nawet nie słyszało o jej istnieniu, chociaż bez niej nie poradzilibyśmy sobie z gospodarką żelazową. Ferrytyna - bo o niej mowa - jest równie ważna, co samo żelazo i chociażby dlatego warto się o niej czegoś dowiedzieć. Czym jest, dlaczego warto ją badać, co oznaczają wyniki - o tym już za chwilę.
Ferrytyna to białko globularne, tzn. o kulistej strukturze przestrzennej, przechowywane wewnątrz komórek i w niewielkim stopniu dostające się do osocza. U ludzi około 85% tego białka znajduje się w szpiku kostnym, wątrobie i śledzionie. Jego główną funkcją jest bezpieczne magazynowanie jonów żelaza, w sposób nieszkodliwy dla organizmu oraz tak, aby zapewnić jego łatwą dostępność w przypadku zapotrzebowania organizmu na żelazo.
Ferrytyna magazynuje żelazo na trzecim stopniu utlenienia (Fe3+), która to forma jest bezpieczna dla organizmu ze względu na brak reaktywności z nadtlenkiem wodoru (tzw. reakcja Fentona). W przeciwieństwie do Fe2+, które łatwo wchodzi w reakcję z H2O2, co powoduje powstanie bardzo szkodliwego rodnika hydroksylowego, niszczącego komórki i związki chemiczne w nich zawarte, Fe3+ jest stabilną chemicznie formą żelaza. Magazynowanie żelaza w formie Fe3+ możliwe jest dzięki zdolności ferrytyny do konwersji Fe2+ na Fe3+, co nazywa się aktywnością ferroksydazy.
Magazynowanie żelaza i uwalnianie go do krążenia jest główną funkcją ferrytyny w ludzkim organizmie, i przede wszystkim z tego powodu bada się poziom ferrytyny w osoczu - dla oceny, ile żelaza mamy w zapasie. Nie jest to jednak jedyna funkcja, jaką pełni to białko.
Ferrytynę zalicza się do tzw. białek ostrej fazy. Są to białka, które reagują na powstanie w organizmie stanu zapalnego, wtargnięcia patogenów czy rozwijania się infekcji. Wyróżnia się dodatnie i ujemne białka fazy ostrej. Ferrytyna jest dodatnim białkiem ostrej fazy, ponieważ jej koncentracja w osoczu zwiększa się w odpowiedzi na rozwój stanu zapalnego. Nie jest jednak specyficznym markerem, co oznacza, że nie można przypisać podwyższenia jej poziomu do konkretnej przyczyny. W codziennej praktyce klinicznej stosujemy przede wszystkim inne markery, typowo związane głównie ze wzrostem stanu zapalnego - CRP i prokalcytoninę.
Nie jest to może opinia popularna wśród lekarzy POZ, ale ferrytynę należy badać zawsze wtedy, kiedy badamy żelazo. Często w podejrzeniu anemii lub przy niespecyficznych objawach, np. męczliwości, przewlekłym zmęczeniu, bladości skóry, lekarze zlecają w badaniach podstawowych wyłącznie morfologię lub ewentualnie poziom żelaza. Tymczasem, nie można mieć pełnego obrazu gospodarki żelazowej w organizmie, bez hemoglobiny, żelaza, ferrytyny i transferyny, a także parametrów TIBC i UIBC. Ferrytyna wykazuje przydatność zarówno w stanach zwiększonego jak i zmniejszonego poziomu żelaza we krwi. Może pomóc w ocenie przyczyn niedoboru i nadmiaru żelaza.
Obecnie wartości referencyjne dla ferrytyny dla dorosłych przedstawiają się następująco:
- kobiety: 12-150 µg/l (średnio 35 µg/l),
- mężczyźni: 15-200 µg/l (średnio 90 µg/l),
przy czym w każdym laboratorium zakresy te mogą się nieznacznie różnić. Dla dzieci i niemowląt obowiązują inne wartości niż dla dorosłych:
- noworodki: 25-200 µg/l
- 1. miesiąc życia: 200-600 µg/l
- 2.-5. m.ż.: 50-200 µg/l
- 6. m.ż.-15. r.ż.: 7-140 µg/l.
Niskie poziomy ferrytyny obserwujemy w stanach niedoboru żelaza, przy czym nie jest to jedyna możliwość. Niska ferrytyna przy żelazie w normie świadczy o tym, iż nasze magazyny żelaza są na wyczerpaniu i niedługo może dojść do spadku poziomu żelaza.
Niedobór żelaza, zarówno przyczyniający się do anemii, jak i niedobór bez anemii, powoduje osłabienie całego organizmu, bladość, zmęczenie, brak sił, męczliwość wysiłkową, upośledzoną odporność, wypadanie włosów, zaburzenie procesów zależnych od żelaza i wiele innych. Stąd też ważne jest kontrolowanie ferrytyny jako buforu dla jonów żelaza w organizmie. Ponadto, do innych przyczyn niskiej ferrytyny zalicza się niedobór witaminy C oraz niedoczynność tarczycy.
Wysoki poziom ferrytyny w osoczu może być związany z wysokim poziomem żelaza, wtedy jego przyczyną jest pierwotne lub wtórne przeładowanie żelazem. W przypadku niskiego poziomu żelaza, wzrost ferrytyny może oznaczać, że istnieje blokada w uwalnianiu żelaza z zapasów do krwi. Wzrost ferrytyny niezależnie od poziomu żelaza, który nie jest skorelowany ze stwierdzoną chorobą, może wskazywać na jedną z trzech możliwości:
- uszkodzenie tkanek, bogatych w ferrytynę i uwolnienie jej do krwi (wątroba, szpik, śledziona);
- nowotwór (w komórkach nowotworowych może zachodzić zwiększona synteza ferrytyny);
- ostry lub przewlekły stan zapalny (co odnosi się do funkcji dodatniego białka ostrej fazy, opisanej powyżej).
Do badania przychodzimy na czczo, zachowując standardową wstrzemięźliwość od jedzenia, palenia i napojów innych niż woda. Krew pobierana do badania pochodzi najczęściej z żyły łokciowej. Wyniki ferrytyny dostępne są zwykle tego samego dnia lub na drugi dzień, ponieważ badania przeprowadzane są przez specjalistyczny sprzęt. Automatyzacja oznaczeń umożliwia szybsze uzyskiwanie wyników na analizatorach biochemicznych. Badanie można wykonać na NFZ, jednak często należy o nim przypominać lekarzom POZ, którzy przyzwyczajeni są do zlecania wyłącznie oznaczeń żelaza. Badanie można wykonać również prywatnie w cenie kilkudziesięciu złotych.
Źródła:
- https://www.mp.pl/podrecznik/pediatria/chapter/B42.71.3.2.21.5.
- Balendran S, Forsyth C., Non-anaemic iron deficiency, Aust. Prescr. 2021 Dec;44(6):193-196
- Solnica B. (red.), Diagnostyka laboratoryjna, PZWL, Warszawa 2023
- Dembińska - Kieć A., Naskalski J. W. (red.), Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, Urban & Partner, Wrocław 2002.
CZYTAJ TAKŻE:
Osłabienie i drętwienia to początek objawów. Niedobór potasu grozi nawet śmiercią
Siniaki, krwawienia i problemy żołądkowe? To może być niedobór jednej witaminy
