Atak żmii zygzakowatej. Co zrobić, gdy dojdzie do ukąszenia?

Żmija zygzakowata to jedyny jadowity wąż występujący w Polsce, i to na obszarze całego kraju. Co ważne, jest pod ochroną. Najczęściej stykamy się z osobnikami o grzbiecie w kolorze stalowosrebrzystym lub szarym, brązowym, a także czarnym. 

Charakterystyczną cechą żmii zygzakowatej jest, jak wskazuje na to sama nazwa gatunku, ciemny zygzak biegnący wzdłuż grzbietu, od głowy po ogon. To tzw. wstęga kainowa. Problem w tym, że to, po czym najczęściej poznajemy jadowitą żmiję, nie zawsze jest widoczne (u osobników melanistycznych o jednolicie czarnym ubarwieniu znaku rozpoznawczego w postaci charakterystycznego zygzaku nie zobaczymy).

Żmiję zygzakowatą wyróżniają także oczy. Są one szparowate, o pionowo ustawionych źrenicach. Tęczówka jest pomarańczowa, ciemnoczerwona lub brązowa. Poza tym na głowie żmii - trójkątnej, sercowatej - dojrzymy łuski, które swoim układem przypominają literę X, Y bądź V. Ciało jadowitego osobnika w kierunku głowy ulega zwężeniu. Długość ciała żmii zygzakowatej rzadko przekracza 60-65 cm, chociaż zdarzają się i takie osiągające 90, a nawet 120 cm (dłuższe są samice).

Żmija zygzakowata prowadzi dzienny tryb życia, często wygrzewa się w słońcu. A kiedy atakuje? Okazuje się, że nie tak często, a wręcz rzadko. W pierwszej kolejności żmije starają się uciec. Jeśli dochodzi do ukąszenia, to żmija robi to w obronie własnej (przed atakiem najczęściej głośno syczy). Nawet 60 proc. przypadków stanowią ukąszenia suche, czyli bez wstrzyknięcia jadu. Gdy natomiast jad przedostanie się do organizmu, mamy do czynienia z sytuacją niebezpieczną (jad żmii zygzakowatej to mieszanina kilku toksyn, które mogą uszkodzić układ nerwowy, mogą spowodować martwicę tkanek czy wpłynąć na pracę serca - to ich sposób na ogłuszenie i odrętwienie ofiary). 

W miejscu jadowitego ukąszenia przez żmiję:

• na ciele zobaczysz dwie charakterystyczne ranki w postaci dwóch czerwonych punkcików, które oddalone są od siebie o ok. 3-10 mm (to ślad po zębach jadowych żmii),
• będziesz odczuwał ból, wokół ranki pojawi się zasinienie i obrzęk (może on objąć całą kończynę), może wystąpić krwawienie,
• będziesz czuł mrowienie, kłucie lub pieczenie skóry,
• dojdzie do powiększenia, obrzmienia najbliższych węzłów chłonnych.
  
  

Jadowite ukąszenie przez żmiję daje również objawy ogólnoustrojowe. Należą do nich:

• ból głowy, nudności, czasem wymioty,
• gorączka,
• wypieki na twarzy,
• wzmożona potliwość, dreszcze,
• senność, znużenie, uczucie osłabienia,
• zaburzenia świadomości,
• trudności w oddychaniu,
• zaburzenia rytmu serca,
• krwawienie z błon śluzowych,
• obrzęk języka, warg,
• niepokój.
  
  

Jeśli żmije atakują człowieka, to najczęściej do wysokości kostki. Szczególnie niebezpieczne, ale zdecydowanie rzadsze są ukąszenia w twarz, szyję, klatkę piersiową czy kark. Większość przypadków ukąszeń przez żmiję zygzakowatą ma przebieg względnie łagodny. 

Ugryzienie żmii największe zagrożenie stanowi dla dzieci, osób starszych, osłabionych i cierpiących na choroby układu krążenia. Składniki jadu żmii zygzakowatej u osób uczulonych mogą wywołać silną reakcję alergiczną, która może prowadzić nawet do zgonu. Dlatego tak ważna jest znajomość zasad pierwszej pomocy w przypadku ukąszenia. 

Podejrzewasz, że ciebie lub kogoś z twojego otoczenia ukąsiła żmija? Upewnij się, że gad nie stanowi już zagrożenia. Najlepszym wyjściem jest oddalenie się z miejsca, w którym doszło do ataku ze względu na ryzyko kolejnego ukąszenia. W większości przypadków jednak, jak zaznaczają eksperci, żmija po ukąszeniu ucieka.

Gdy uznasz, że jest już bezpiecznie, wezwij pomoc medyczną lub udaj się do szpitala w celu podania surowicy (leczenie swoiste polega na podaniu antytoksyny końskiej przed upływem 24 godzin od ukąszenia). Nawet jeśli podejrzewasz, że mogło być to ukąszenie suche, a więc nie doszło do wstrzyknięcia jadu, nie wahaj się chwycić za telefon.

Masz przy sobie jałowy opatrunek? Załóż go na ranę. Jeśli nie, obmyj miejsce ukąszenia czystą wodą lub wodą z mydłem. W ten sposób pozbędziesz się jadu z powierzchni skóry. Ważne, by nie poruszać kończyną ze śladem ukąszenia - w ruchu bowiem substancje toksyczne składające się na jad żmii szybciej się rozprzestrzeniają (na szybsze przemieszczanie się toksyn wpływ mają także panika i strach, dlatego ważne jest uspokajanie osoby ukąszonej).

Pokąsaną kończynę unieruchom, ułóż poniżej poziomu serca, a z racji tego, że może wystąpić opuchlizna, zdejmij odzież lub biżuterię, które mogą uciskać ciało w danym miejscu. Pamiętaj o obserwacji oddechu i tętna poszkodowanego.

W przypadku ukąszenia przez żmiję absolutnie nie masuj rany, nie uciskaj jej, nie okładaj lodem, nie nacinaj. Nie wysysaj też jadu - jeśli jesteś osobą udzielającą pierwszej pomocy, możesz i na siebie sprowadzić zagrożenie. Unikaj opasek uciskowych - zwiększają ryzyko martwicy. 

Wybierasz się na wycieczkę w teren? Wybierz buty, które osłaniają kostki. Jak już wspominaliśmy, kostka to miejsce, do którego żmija ma dostęp najczęściej. I spacerując, po prostu bądź ostrożny - patrz, po czym stąpasz, gdzie odpoczywasz, oglądaj się.

Kiedy spotkasz żmiję, nie zagradzaj jej drogi, nie próbuj dotykać ani łapać - żmija poczuje się osaczona i może zaatakować. Jeśli żmija już syczy, nie wykonuj gwałtownych ruchów, spróbuj spokojnie się oddalić.

Najlepiej by było, gdybyś miał przy sobie apteczkę i telefon, dzięki któremu szybko wezwiesz służby ratunkowe. 

Izabela Rzepecka