Ciemna strona perfekcjonizmu. Osobowość obsesyjno-kompulsywna może utrudnić życie

Trudno przytoczyć jedną uniwersalną definicję tego, czym tak właściwie jest osobowość. W najprostszym ujęciu to zespół względnie stałych cech jednostki, które odpowiadają za jej zachowanie, tożsamość, adaptację, zdolność do przekształcania otoczenia i temperament.

Osobowość wpływa na kształtowanie się więzi i relacji, a także motywuje do podejmowania określonych działań.

Według badaczy osobowość zaczyna kształtować się ok. 6 miesiąca życia płodowego, wtedy kiedy formuje się układ limbiczny, czyli struktury, które łącznie biorą udział w regulacji stanów emocjonalnych. Największy jej rozwój przypada na wiek od 2 lat do 18 roku życia.  W tym czasie przyjmujemy reakcje i schematy zachowań, które potem zostają z nami na całe życie.

Istnieje kilka teorii dotyczących tego, w jaki sposób dochodzi do zaburzeń osobowości, czyli niekorzystnych zmian w psychice człowieka, rzutujących na zachowania i relacje. Część z nich wspomina o tym, że podłoże patologii leży w budowie układu nerwowego, a inne o nieprawidłowościach w dzieciństwie, czyli podczas kształtowania się osobowości lub wzajemnych oddziaływaniach w rodzinie.

Co ważne, zaburzenia osobowości różnią się znacząco od innych problemów, z którymi mierzy się psychiatria: nie dość, że nie ograniczają się do pojedynczego zdarzenia czy epizodu, to jeszcze wiążą się z niewielkim zakresem sposobów przeżywania różnych sytuacji, co poważnie utrudnia życie towarzyskie, zawodowe i społeczne. Chociaż cechy danej osoby są na ogół głęboko zakorzenione, z pomocą psychoterapii można nad nimi pracować.

Jednym ze specyficznych zaburzeń osobowości jest tytułowa: osobowość anankastyczna, inaczej nazywana obesyjno-kompulsywną, którą cechuje sztywność i bezwzględny perfekcjonizm. Rzecz jasna to, że ktoś ceni porządek, postępuje według reguł i solidnie wypełnia swoje obowiązki, nie jest tożsame z tym, że cierpi na zaburzenie osobowości. 

Problem pojawia się wtedy, kiedy oddanie pracy zaczyna dominować nad naturalną potrzebą nawiązywania i utrzymywania relacji oraz chęcią odpoczynku. Koncentracja na wykonywanych zadaniach może sprawiać, że dana osoba staje się oceniana jako nieprzystępna i uparta, oraz kurczowo przestrzegająca zasad etycznych i moralnych. 

Pacjenci z osobowością obsesyjno-kompulsywną za wszelką cenę nie chcą popełnić błędu, a w ich myśli często bywają natrętne i niechciane. Nadmierna pedanteria, zaniedbywanie przyjemności, pochłonięcie przez szczegóły, według nurtu psychodynamicznego wynikają ze strachu przed oceną ze strony otoczenia, poczuciem winy, niemożności poradzenia sobie z własną złością i stosowania mechanizmów obronnych. Brak swobody i spontaniczności może narażać na ostracyzm społeczny, co z kolei przekłada się na samotność. Takie osoby bardzo często skrywają również emocje, z którymi nie mogą sobie poradzić na swoich bliskich, co czyni je jeszcze trudniejszymi we współżyciu.

Chociaż zaburzenia osobowości nie są chorobą psychiczną, mogą utrudniać codzienne życie, czyniąc osobę nimi obarczoną nieszczęśliwą. Obsesyjno-kompulsyjne zaburzenie osobowości występuje u ok. 1 do 8 proc. populacji. Osoby z tym zaburzeniem mają skłonność do reakcji lękowych i depresyjnych, jednak dobrze funkcjonują w rolach życiowych i zawodowych wymagających od nich profesjonalnego podejścia, co sprawia, że nie każdy pacjent czuje potrzebę podejmowania leczenia. Jeżeli już tak się zdarzy, punktem wyjścia powinna być precyzyjna diagnoza, zgodna z kryteriami DSM - 5 (klasyfikacja zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego) lub ICD- 11 (Międzynarodową Statystyczną Klasyfikacją Chorób i Problemów Zdrowotnych).  

Jeżeli ktoś decyduje się na rozpoczęcie psychoterapii, musi wiedzieć, że najprawdopodobniej będzie ona długotrwała. Psychoterapia w przypadku anankastycznego zaburzenia osobowości prowadzona jest najczęściej w nurcie psychodynamicznym lub poznawczo-behawioralnym (CBT). W niektórych przypadkach konieczna jest także konsultacja psychiatryczna i wdrożenie środków farmakologicznych, zwłaszcza kiedy u pacjenta podejrzewa się współistnienie innych zaburzeń m.in.: odżywiania, wypalenia zawodowego, depresji lub lęku.

Źródła:

A. Czernikiewicz, Zaburzenia osobowości i zachowania dorosłych, w: Psychiatria. Podręcznik dla studentów medycyny, red. M. Jarema, wyd. 2, Warszawa 2016.

P. Gałecki, A. Szulc, Psychiatria, Wrocław 2018.

CZYTAJ TAKŻE: 

Coraz więcej Polaków w gabinetach psychiatrów. Z jakimi problemami przychodzą?

Osiem cech, które świadczą o twojej inteligencji. Ile z nich posiadasz?

Po czym poznać, że partner cię zdradza? Sygnały widać w zachowaniu