Prolaktyna - u kobiet ściśle wiąże się z laktacją. A u mężczyzn?
Prolaktyna jest niezwykle istotnym hormonem, odpowiedzialnym głównie za pobudzanie laktacji. Nadmiar w organizmie wywołuje wiele uciążliwych objawów i może prowadzić nawet do bezpłodności. Jakie są przyczyny hiperprolaktynemii? Jak przebiega jej diagnostyka i leczenie?
Prolaktyna jest hormonem białkowym wydzielanym przez komórki gruczołowej części przysadki mózgowej. Jej podstawową rolą w organizmie człowieka jest pobudzanie laktacji - odpowiada ona zarówno za prawidłowe wytwarzanie, jak i uwalnianie mleka. Największe wydzielanie prolaktyny rozpoczyna się dopiero po porodzie, kiedy spada poziom progesteronu we krwi.
Prolaktyna pełni również istotną rolę u osób w okresie dojrzewania, stymulując rozwój gruczołów sutkowych. U mężczyzn reguluje czynność jąder i nasila syntezę testosteronu.
Zdecydowanie najczęstszą nieprawidłowością związaną ze stężeniem prolaktyny jest jej zbyt wysoki poziom we krwi. Mówi się wtedy o hiperprolaktynemii. Stan ten jednak nie zawsze świadczy o tym, że coś złego dzieje się w naszym organizmie - pojawia się fizjologicznie w czasie ciąży i w okresie karmienia piersią. Poziom prolaktyny może również wzrastać pod wpływem intensywnych ćwiczeń fizycznych, podczas stosunku płciowego, w przebiegu hipoglikemii i w sytuacjach stresowych.
Hiperprolaktynemia może się również rozwinąć pod wpływem:
- łagodnego gruczolaka przysadki wydzielającego prolaktynę w nadmiernych ilościach (bardzo rzadko guzy te mogą mieć złośliwy charakter);
- przewlekłego stresu - jest to tak zwana hiperprolaktynemia czynnościowa, rozpoznawana w przypadku braku innych uchwytnych przyczyn wzrostu prolaktyny;
- niedoczynności tarczycy, w której wydzielany w nadmiarze hormon tropowy TSH pobudza komórki przysadki do wydzielania prolaktyny;
- chorób wątroby i nerek;
- zespołu policystycznych jajników;
- przyjmowania niektórych leków przeciwdepresyjnych, neuroleptyków, leków przeciwwymiotnych (np. metoklopramidu), estrogenów.
Obniżone stężenie prolaktyny, czyli hipoprolaktynemia, występuje bardzo rzadko i jest najczęściej związana z niedoczynnością przysadki.
Objawy hiperprolaktynemii są związane nie tylko z bezpośrednim nadmiarem prolaktyny, ale również z jej hamującym wpływem na funkcjonowanie jąder i jajników.
Hiperprolaktynemia u kobiet prowadzi do zaburzeń miesiączkowania - od nieregularnych bądź rzadkich cykli, aż do ich zaniku. U ok. połowy pacjentek pojawia się mlekotok, dodatkowo może wystąpić także łojotok, trądzik i nadmierne przybieranie na wadze. Mężczyźni najczęściej zmagają się z obniżeniem libido i zaburzeniami erekcji. Pojawia się także ginekomastia i osteoporoza.
Hiperprolaktynemia jest także jedną z częstszych przyczyn niepłodności zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn. Jeżeli nadmiar prolaktyny jest spowodowany przez gruczolaka przysadki, jego ucisk na sąsiadujące struktury może wywoływać bóle głowy i zaburzenia widzenia.
Przed rozpoczęciem diagnostyki w kierunku hiperprolaktynemii należy zawsze wykluczyć możliwość ciąży.
Podstawowym badaniem jest oznaczenie poziomu prolaktyny w surowicy, które wykonuje się w godzinach porannych. Norma prolaktyny zależy od laboratorium, w którym zostało wykonane badanie, jednak standardowo jej poziom nie powinien przekraczać 20 ng/ml u kobiet i 15 ng/ml u mężczyzn.
Aby wynik badania był wiarygodny, przed pobraniem krwi należy unikać cięższego wysiłku fizycznego i stresu, które mogą zwiększyć poziom prolaktyny. Lekarz już na podstawie tego badania może wstępnie określić możliwą przyczynę - w przypadku guza przysadki oznaczane wartości przekraczają nawet kilkakrotnie normę. U osób z niewielkim wzrostem poziomu prolaktyny można wykonać dodatkowe pomiary w nocy lub po podaniu metoklopramidu.
Lekarz może również zlecić wykonanie:
- MRI głowy z kontrastem przy podejrzeniu guza przysadki;
- pomiar TSH, fT3, fT4 przy podejrzeniu niedoczynności tarczycy.
Podstawowym celem terapii hiperprolaktynemii jest obniżenie stężenia prolaktyny we krwi i złagodzenie jej dokuczliwych objawów. Stosuje się w tym celu leki będące agonistami receptorów dopaminowych, np. bromokryptynę, quinagolid czy kabergolinę. Skutecznie obniżają one poziom prolaktyny we krwi i zmniejszają rozmiary gruczolaków przysadki. W przypadku dużych guzów może być konieczne operacyjne usunięcie gruczolaka.
Jeżeli wzrost prolaktyny jest spowodowany innymi przyczynami, należy w pierwszej kolejności leczyć chorobę podstawową. Niekiedy konieczne jest także odstawienie leku wywołującego hiperprolaktynemię. Należy to jednak robić zawsze w porozumieniu z lekarzem.
CZYTAJ TAKŻE:
Konflikt serologiczny - gdy grupa krwi stoi na drodze zdrowej ciąży
Estrogeny, progesteron, prolaktyna - jak wpływają na twoje zdrowie?
