Smog rujnuje nasze zdrowie. Skutki oddychania zanieczyszczonym powietrzem

"Zanieczyszczenie powietrza to zanieczyszczenie środowiska wewnętrznego lub zewnętrznego jakimkolwiek czynnikiem chemicznym, fizycznym lub biologicznym, który modyfikuje naturalne właściwości atmosfery" - mówi definicja Światowej Organizacji Zdrowia (WHO). Jako źródła zanieczyszczeń wymienia ona urządzenia do spalania domowego, pojazdy silnikowe, obiekty przemysłowe oraz dym pochodzący z płonących lasów. 

W sezonie jesienno-zimowym w Polsce za zabójczy smog, czyli, najprościej rzecz ujmując - mieszaninę toksycznego dymu i niekorzystnych zjawisk atmosferycznych (przede wszystkim mgły) - odpowiadają głównie: "niska emisja", czyli spaliny pochodzące z kotłów i pieców na paliwa stałe (tzw. kopciuchów, niespełniających norm emisyjnych, z których jeden jest w stanie wytworzyć w ciągu roku od 60 do 80 kg szkodliwych pyłów) oraz spaliny emitowane przez samochody.

Od października do marca w umiarkowanej strefie klimatycznej mamy do czynienia z tzw. smogiem londyńskim. W jego składzie znajdziemy: trudno opadające pyły (PM10, PM2,5 oraz PM1), dwutlenek siarki, tlenki azotu, tlenki węgla oraz sadzę. Jest to typ smogu najbliższy temu, jaki występuje w Polsce, jednak, jak zwracają uwagę eksperci, nie jest on nim w stu procentach. W polskim smogu nie występuje bowiem tyle dwutlenku siarki, za to wysokie jest stężenie pyłów, zwłaszcza PM10 i PM2,5, a także benzo(a)pirenu. Smog typu Los Angeles, zwany też smogiem kalifornijskim czy fotochemicznym, jest z kolei charakterystyczny dla ciepłych miesięcy i stref subtropikalnych. Jego skład jest odmienny - z tlenków węgla, azotu oraz węglowodorów powstają azotany nadtlenku acetylu, aldehydy i ozon.

Utrzymywaniu się zanieczyszczeń w powietrzu w okresie, w jakim właśnie się znajdujemy, sprzyjają: bezwietrzna pogoda, niskie temperatury oraz wysokie ciśnienie atmosferyczne. Zmianę powietrza odczujemy (jest duszące, gryzące, powoduje chrypkę, kaszel), a także zobaczymy (choć też nie zawsze; przyjmuje przeważnie postać gęstej mgły zalegającej nisko nad ziemią).

Z danych WHO wynika, że prawie cała światowa populacja (99 proc.) oddycha zanieczyszczonym powietrzem. Niestety, polskie miasta w rankingach aglomeracji z najbardziej "zabójczym" powietrzem zajmują wysokie pozycje.

Szacuje się, że tego typu zanieczyszczenia zabijają każdego roku ok. siedmiu milionów ludzi na całym świecie. "Połączone skutki zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego (na zewnątrz) i domowego powodują miliony przedwczesnych zgonów każdego roku, głównie w wyniku zwiększonej śmiertelności z powodu udaru, chorób serca, przewlekłej obturacyjnej choroby płuc, raka płuc i ostrych infekcji dróg oddechowych" - informuje WHO. Dodajmy, że w samej Polsce, według szacunków ekspertów, przez smog umiera przedwcześnie ok. 50 tys. osób w ciągu roku. 

W tym roku WHO pierwszy raz od 15 lat zaktualizowała rekomendacje dotyczące maksymalnych stężeń substancji wpływających na zanieczyszczenie powietrza. Nowe wytyczne są o wiele bardziej restrykcyjne. Podamy nowe wartości stężeń dobowych, ale określone zostały również stężenia roczne.

Stężenie dobowe dla PM2,5 nie powinno przekraczać 15 mikrogramów na metr sześcienny. Dla pyłu zawieszonego PM10 norma dobowa wynosi 45 mikrogramów, a dla tlenków azotu zarekomendowano normę dobową na poziomie 25 mikrogramów.

Kiedy stężenie szkodliwych substancji w powietrzu jest bardzo wysokie, ogłaszany jest alarm smogowy. Normy w naszym kraju określone są w rozporządzeniu ministra środowiska z 2019 roku. Alarm smogowy wprowadza się przy przekroczeniu średniodobowej wartości 150 mikrogramów na metr sześcienny dla pyłu PM10, z kolei poziom informowania ustalono na 100 mikrogramów. Dobowa wartość normy dla PM10 wynosi 50 mikrogramów na metr sześcienny. 

Należy pamiętać, że komunikaty dotyczące zanieczyszczenia powietrza wydawane są na podstawie wyliczeń średnich wartości pomiarów, które zebrano w ciągu poprzedniej doby, dlatego najlepiej śledzić codzienne wartości szkodliwych stężeń.

Na negatywny wpływ smogu narażeni jesteśmy wszyscy. Jak podkreślają jednak eksperci, szczególnie powinny uważać dzieci i młodzież poniżej 25. roku życia, osoby starsze i w podeszłym wieku, cierpiący na choroby układu oddechowego (astmatycy, chorzy na mukowiscydozę), kobiety w ciąży, osoby, których praca bądź aktywność wiąże się z długotrwałym przebywaniem i wysiłkiem na zewnątrz, alergicy, nałogowi palacze oraz osoby mające problemy z układem krążenia. Kiedy smog daje o sobie znać, powinni zostać w domu.

W wyniku przebywania na zewnątrz, kiedy przekroczone są normy smogowe, mogą pojawić się:

• uporczywy ból głowy, uczucie ciężkiej głowy, 
• uczucie gryzienia w gardle, chrypka, kaszel, problemy z oddychaniem,
• łzawienie i pieczenie oczu,
• katar, 
• ból w klatce piersiowej,
  
• wzrost ciśnienia tętniczego,
• problemy z koncentracją. 

Co ważne, zanieczyszczenia powietrza osłabiają organizm - stajemy się bardziej podatni na choroby i infekcje. 

Naturalnym jest, że myśląc o smogu i jego zdrowotnych konsekwencjach, jako pierwsze nasuwają nam się choroby układu oddechowego, ale lista powikłań jest o wiele dłuższa - cząstki pyłów przedostają się bowiem do krwiobiegu. Zacznijmy jednak od wpływu zanieczyszczeń powietrza na płuca oraz zespół narządów tworzących drogi oddechowe.

Za sprawą smogu częściej występują infekcje dolnych i górnych dróg oddechowych oraz choroby przewlekłe, nasilają lub rozwijają się np. astma czy przewlekła obturacyjna choroba płuc. Wzrasta liczba hospitalizacji i zgonów - choroby mają cięższy przebieg i częściej występują powikłania. Konsekwencją długotrwałego oddychania zanieczyszczonym powietrzem mogą być nowotwory - rak płuc, gardła oraz krtani. 

Uważać powinny osoby z chorobami układu krążenia. W okresach przekroczonych norm smogowych, co potwierdzają badania, zauważalny jest wzrost ciśnienia tętniczego, nasilają się bóle w klatce piersiowej, praca serca jest niemiarowa, występują duszności. "Wykazano także istotny wzrost ryzyka zawału serca, udaru mózgu i zgonu z powodu niewydolności serca, wzrost ryzyka nagłej śmierci sercowej oraz wzrost śmiertelności ogólnej, a także wzrost częstości hospitalizacji u pacjentów z chorobami układu krążenia" - podkreślają działacze Polskiego Alarmu Smogowego.

Wieloletnia podwyższona ekspozycja na pył zawieszony ma również wpływ na pracę układu nerwowego. Prowadzi do uszkodzenia neuronów i naczyń mózgowych, przyczynia się do wzrostu ryzyka wystąpienia i rozwoju chorób neurodegeneracyjnych, np. choroby Alzheimera czy choroby Parkinsona. U osób w podeszłym wieku smog pogłębia upośledzenie zdolności poznawczych i sprawności umysłowej. Zanieczyszczenie powietrza zwiększa również częstość występowania zaburzeń o charakterze depresyjnym oraz samobójstw.

 Z badań wynika również, że dzieci, których matki w czasie ciąży były narażone na długotrwałe działanie smogu, gorzej wypadają w testach inteligencji, mają problemy z koncentracją oraz zapamiętywaniem. W tej grupie stwierdza się także większe ryzyko wystąpienia zaburzeń autystycznych. Naukowcy zauważyli również związek między narażeniem ciężarnych na zanieczyszczenie powietrza a większym ryzykiem poronienia, wcześniactwa, obniżonej masy urodzeniowej dziecka oraz zaburzeniami rozwoju płodu.

Uważa się również, że smog odpowiedzialny jest za zwiększone ryzyko zachorowania na raka pęcherza moczowego, raka piersi, rozwoju cukrzycy oraz oporności na insulinę w stanie przedcukrzycowym.

Skutkiem smogu są także podrażnione spojówki, w okresie jesienno-zimowym często występuje tzw. zespół suchego oka. Zanieczyszczone powietrze odpowiada też za przyspieszone starzenie skóry. 

Przed nami zapewne wiele dni ze smogiem. Chcesz chronić swój organizm przed skutkami oddychania zanieczyszczonym powietrzem? Mamy dla ciebie kilka wskazówek.

1. Codziennie sprawdzaj stan zanieczyszczenia powietrza.

2. Noś maseczkę przeciwpyłową (jak podkreśla Główny Inspektorat Sanitarny (GIS), największą ochronę zapewniają maseczki zawierające filtry HEPA).

3. Jeśli występuje smog, ogranicz ekspozycję organizmu na zanieczyszczone powietrze i pozostań w domu.

4. Ogranicz aktywność fizyczną, kiedy stężenie zanieczyszczeń w powietrzu jest wysokie. Jazda na rowerze czy bieganie w maskach przeciwpyłowych nie będą dobre dla zdrowia, z czego niewielu zdaje sobie sprawę - takie postępowanie ogranicza wentylację płuc i prowadzi do niedotlenienia organizmu.

5. Nie wietrz mieszkania, kiedy występuje smog - szkodliwe substancje przedostaną się do wnętrza.  

6. Zainwestuj w domowy oczyszczacz powietrza.

7. Na jakość powietrza pozytywnie wpływają rośliny, dlatego warto mieć ich kilka w mieszkaniu. 

8. Szkodliwe działanie smogu może zminimalizować również dieta. Warto sięgać po produkty bogate w kwasy omega-3, te z dużą ilością witaminy B6 oraz B12, a także witaminy C oraz witaminy D.

9. Ogranicz korzystanie z samochodu. Wybieraj komunikację miejską bądź rower, ale ten ostatni tylko wtedy, kiedy jakość powietrza na to pozwala.

10. Oddychaj przez nos - to naturalny filtr powietrza. 

Czytaj także: 

Przewlekły kaszel. Jakie są jego przyczyny?

Uważaj na te oczyszczacze! Przepuszczają smog i rozsiewają po domu pleśń

Tu sprawdzisz, jakim powietrzem oddychasz

Grażyna Wolszczak pozwała państwo za smog. Zapadł prawomocny wyrok