Zmęczenie, nerwowość i skurcze nóg to jasny sygnał od ciała. Sprawdź elektrolity

Związki chemiczne ulegające rozpadowi na jony pod wpływem wody są nazywane elektrolitami. W odniesieniu do naszego organizmu mówimy o analogicznej sytuacji. Substancje takie jak sód, potas, magnez, wapń czy chlor rozpuszczają się w płynach naszego organizmu, tworząc elektrolity: jony dodatnie lub ujemne. Elektrolity są obecne w pocie, krwi i w moczu.

Zmiany elektrolitowe są bardzo niekorzystne dla naszego organizmu, ponieważ prowadzić mogą do zmian ładunków błon komórkowych i potencjałów elektrycznych między komórkami, a tym samym do zaburzeń przewodnictwa nerwowego oraz skurczów mięśni. Elektrolity stanową też materiał budulcowy oraz energetyczny. Duże przesunięcia elektrolitowe mogą prowadzić do zagrożenia życia. Zaburzenia gospodarki elektrolitowej są często wynikiem chorób, zwykle dotyczących nerek, układu pokarmowego czy hormonalnego. 

Żeby zrozumieć, dlaczego powstają dane objawy zaburzeń elektrolitowych, warto poznać prawa regulujące prawidłową gospodarkę wodno-elektrolitową w naszym organizmie. 

W warunkach prawidłowych płyny ustrojowe są elektroobojętne, izoosmolarne oraz w stanie izojonii:

• elektroobojętne - przepływ jonów przez błony biologiczne następuje w takim kierunku, aby suma stężeń jonów o ładunku ujemnym (Cl-, HCO₃-) oraz dodatnim (np. K+, Na+) po obu stronach błony była identyczna (aby ładunki neutralizowały się); 
• izoosmolarne - ciśnienie osmotyczne we wszystkich przestrzeniach wodnych jest podobne i wynosi ok. 280-295 mmol/kg H₂O. Zmiana ilości substancji osmotycznie czynnych w jednej przestrzeni powoduje przesunięcie płynu i ponowne wyrównanie ciśnień osmotycznych; 
• izojonia to stałe stężenie jonów.

Za osmolalność płynów ustrojowych w osoczu odpowiadają sód, glukoza i mocznik. Płyny o osmolalności efektywnej mniejszej niż fizjologiczna określa się jako hipotoniczne, a o większej jako hipertoniczne.

Przestrzeń wewnątrzkomórkowa, jak i zewnątrzkomórkowa zawierają określoną ilość elektrolitów: jonów dodatnich (kationów) oraz jonów ujemnych (anionów). Pomimo prawa elektroobojętności specyficzna budowa błony komórkowej sprawia, że suma ładunków po obu jej stronach jest różna. Tę różnicę nazywamy potencjałem błonowym, a utrzymywany on jest dzięki wspomnianej budowie błony komórkowej, która zapobiega przepływowi jonów, oraz transporterom (np. pompa sodowo-potasowa), które nieustannie przesuwają jony do lub z komórki. Bodziec elektryczny, mechaniczny lub chemiczny, powoduje zachwianie tej równowagi i zmiany przepuszczalności błony komórkowej. To z kolei powoduje natychmiastowe, lawinowo rozprzestrzeniające się wzdłuż całej długości komórki przemieszczenie ładunków przez błonę komórkową, czyli powstanie potencjału czynnościowego, czyli inaczej impulsu nerwowego. Jest to podstawowy mechanizm odpowiedzialny za przewodzenie impulsów nerwowych oraz skurcze mięśni.

Do ogólnych objawów niedoboru elektrolitów zaliczamy:

• brak energii,
• ogólne osłabienie,
• rozdrażnienie,
• złe samopoczucie,
• zawroty głowy,
• omdlenia,
• drżenie mięśni,
• biegunkę,
• zaparcia,
• obrzęk nóg,
• senność,
• utratę apetytu.

Poniżej szczegółowo opiszemy objawy zaburzenia równowagi poziomu czterech najważniejszych elektrolitów: sodu, potasu, wapnia i magnezu.

Sód jest podstawowym kationem w płynie pozakomórkowym oraz istotną substancją czynną osmotycznie. Sód odgrywa kluczową rolę w przekazywaniu impulsów nerwowych oraz skurczach mięśni dzięki dodatniemu ładunkowi oraz zdolności do przenikania przez błonę komórkową.

Zmniejszenie ilości sodu w organizmie nazywamy hiponatremią. Łagodna i powoli następująca hiponatremia może przebiegać bezobjawowo, ale może powodować też np. zaburzenia koncentracji, niekiedy równowagi. Natomiast jeśli stan ten rozwija się szybko (w przeciągu 48 godzin), skutki mogą być bardzo poważne. Ciężka hiponatremia może być przyczyną drgawek i śpiączki. Z uwagi na fakt, że sód jest najważniejszą substancją osmotycznie czynną, zmniejszenie jego ilości powoduje hipotonię i obrzęk komórek na skutek napływu do nich wody.

Zwiększenie ilości sodu w organizmie nazywamy hipernatremią. Najczęściej występuje na skutek utraty wody, np. we wzmożonej potliwości, silnych wymiotach i biegunkach, moczówce prostej czy w przypadku niedostatecznego przyjmowania wody. W nagłych przypadkach dochodzi do zaburzeń świadomości, nudności i wymiotów, a niekiedy nawet do śpiączki.

Potas jest głównym kationem wewnątrzkomórkowym oraz jednym z czterech podstawowych substancji czynnych osmotycznie. Jego podstawowa rola polega na udziale w skurczu mięśni, w tym mięśnia sercowego, a także mięśni gładkich (obecnych m.in. w przewodzie pokarmowym i moczowym). Istotna jest rola potasu w przekazywaniu impulsów nerwowych. Jest on też składnikiem wielu enzymów.

Zmniejszenie ilości potasu w organizmie nazywamy hipokaliemią. Jeśli niedobór wpływa na potencjał spoczynkowy komórek nerwowych i mięśniowych, a także na gospodarkę kwasowo-zasadową, może dojść do bardzo groźnych powikłań takich jak zaburzenia rytmu serca, osłabienie mięśni, a także dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, włącznie z niedrożnością jelit.

Zwiększenie ilości potasu w organizmie nazywamy hiperkaliemią. Poprzez wpływ na potencjał spoczynkowy mięśni i nerwów hiperkaliemia powoduje osłabienie siły mięśniowej, zaburzenia rytmu serca i mrowienia oraz niekiedy zaburzenia świadomości.

Magnez uczestniczy w procesach energetycznych, syntezie kwasów nukleinowych i białek, jest budulcem kości i bierze udział w przekazywaniu sygnałów w układzie nerwowym, a także w skurczu włókien mięśniowych. Magnez jest jonem głównie wewnątrzkomórkowym, ale jego udział w tworzeniu potencjału spoczynkowego jest mniejszy niż w przypadku wcześniej wymienionych pierwiastków.

Objawy, jakie powoduje hipomagnezemia (niedobór magnezu) i hipermagnezemia (nadmiar magnezu), to:

• hipomagnezemia - objawy występują dopiero przy bardzo dużych wahaniach ilości magnezu. Są to zaburzenia rytmu serca, osłabienie i skurcze mięśni;
• hipermagnezmia - objawy są podobne jak w przypadku niedoboru. To zaburzenia siły mięśniowej i czucia oraz zaburzenia rytmu serca.

Wapń wraz z sodem i potasem odpowiada za prawidłowe funkcjonowanie mięśni i nerwów - bierze udział w przekazywaniu impulsów oraz w skurczu włókien mięśniowych. Jest jednym z podstawowych składników kości, odpowiada za procesy enzymatyczne i krzepniecie krwi.

Ciężka hipokalcemia objawia się tężyczką, czyli drętwieniem i skurczami mięśni, w tym gardła, niekiedy także światłowstrętem, napadami astmy czy bólami brzucha.

Hiperkalcemia wynika najczęściej z nadczynności przytarczyc. Objawy hiperkalcemii to: zaburzenia czynności nerek, zaburzenia czynności przewodu pokarmowego (nudności i wymioty, choroba wrzodowa), nadciśnienie tętnicze i osłabienie siły mięśniowej. 

CZYTAJ TAKŻE: 

Sprawdź, czy nie przyjmujesz za dużo jednej z witamin. Przedawkowanie wywołuje raka

Pijesz wodę, pij ją zdrowo. Czy wiesz, jak właściwie się nawadniać?

Przepis na domowy napój elektrolitowy