Jeden z najbardziej złośliwych nowotworów. Tak odróżnisz go od pieprzyka
Czerniak to nowotwór złośliwy wywodzący się z komórek wytwarzających barwnik zwany melaniną. Jest jednym z najgroźniejszych nowotworów i wykrywanym coraz częściej. Powodem jest nadmierne korzystanie ze źródeł promieniowania ultrafioletowego - naturalnych i sztucznych - oraz brak fotoprotekcji. Choroba długo może nie dawać objawów, jednak, jak już się uaktywni, szybko się rozwija, tworzy przerzuty i jest trudna do leczenia. Jak rozpoznać czerniaka? Jak przebiegają diagnostyka i leczenie? Wyjaśniamy.
Czerniak jest nowotworem złośliwym najczęściej atakującym skórę, ale może wystąpić także w obrębie błony śluzowej jamy ustnej, nosa czy gałki ocznej. Jak wygląda? Naszą uwagę powinno zwrócić nagłe pojawienie się nowej zmiany barwnikowej albo zmiana wyglądu istniejących wcześniej zmian (np. staje się ona wypukła lub asymetryczna bądź jej zabarwienie jest niejednorodne). Jeśli nowa lub stara zmiana ma nieregularny kształt, wokół niej występuje zaczerwienienie, swędzi, krwawi lub boli, wówczas koniecznie działaj natychmiast. Owrzodzenie jest alarmujące. Ocenie powinny zostać poddane wszelkie znamiona o wielkości powyżej 5 mm.
Czerniak powstaje, gdy DNA w melanocytach - komórkach produkujących melaninę, zostaje uszkodzone. Przyczynia się do tego ekspozycja na promieniowanie ultrafioletowe, a więc w praktyce przede wszystkim przebywanie na słońcu. Jednak UV emitowane jest też przez sztuczne źródła - np. lampy w solariach.
Jak rozpoznać czerniaka? Podstawą jest samoobserwacja według kryteriów ABCDE:
- A to asymetria, czyli zmiana kształtu - czerniak jest asymetryczny względem każdej osi w odróżnieniu do łagodnych zmian, zwykle okrągłych lub owalnych. Zmiana nowotworowa daje też nieregularny obraz, złożony z wyniosłości nazywanych wyspami. Czerniak to np. znamię "wylewające się" na jedną stronę;
- B to brzegi poszarpane, czyli występowanie nierównych brzegów;
- C to kolor i chodzi o zmianę zabarwienia - czerniak może mieć różnorodny kolor (czerwony, jasnobrązowy, a nawet czarny lub stalowy), przy czym rozkład barwnika jest nierównomierny - w jednym miejscu zmiana może być ciemniejsza, w drugim jaśniejsza;
- D odnosi się do rozmiaru - zmiana jest większa od innych, ma zazwyczaj powyżej 0,5 cm;
- E to ewolucja, czyli zmiany w znamieniu w czasie.
Drugi krok to badanie dermoskopowe, które wykonuje lekarz - dermatolog oraz chirurg onkolog. Jest ono bezinwazyjne i całkowicie bezbolesne. Badaniem rozstrzygającym rozpoznanie czerniaka jest badanie histopatologiczne. Pobiera się małą próbkę skóry i wysyła ją do laboratorium w celu analizy. Wynik badania daje odpowiedź, czy to zmiana nowotworowa, czy nie.
Inne przydatne badania dodatkowe obejmują: podstawowe badania krwi - morfologię, próby wątrobowe czy aktywność dehydrogenazy mleczanowej. Celem wykrycia ewentualnych przerzutów wykonuje się badanie rentgenowskie klatki piersiowej oraz badanie ultrasonograficzne jamy brzusznej i regionalnych węzłów chłonnych. Poza tym wskazane jest zbadanie obecności mutacji genu BRAF na materiale.
Kluczowa jest ochrona skóry przed słońcem. Stosuj filtry przeciwsłoneczne, przynajmniej SPF 15, przez cały rok. Filtry nakładaj 15 minut przed wyjściem na słońce i powtarzaj ich nakładanie co 2 godziny. Gdy światło słoneczne jest bardzo intensywne, zakrywaj skórę ubiorem, oczy okularami. Unikaj przebywania na słońcu w godzinach od 10 do 16. Opalaj się z głową, nie dopuszczaj do oparzenia i schodzącej skóry. Nie korzystaj z solarium czy wszelkich innych lamp opalających. Ważne, abyś regularnie obserwował swoje dotychczasowe znamiona i pojawianie się nowych. Warto robić im zdjęcia - łatwiej będzie zauważyć, czy zmianie uległ np. kształt.
Wcześnie wykryty czerniak, czyli o grubości do ok. 1 mm, jest prawie w 100 proc. wyleczalny. Przy grubości zmian na poziomie ok. 4 mm prawie połowa pacjentów umiera. Czerniak to nowotwór o dużej śmiertelności przy małej masie zmian. Im wcześniej wykryty i wycięty, tym rokowania są lepsze.
Do znamion zaliczamy m.in. naczyniaki, brodawki łojotokowe i pieprzyki. Te ostatnie to największa grupa znamion i najgroźniejsza. Pieprzyki są zwykle jednolitego koloru, a czerniaki mają wiele kolorów i odcieni. Jaki pieprzyk jest niebezpieczny? Ten który zmienia kształt, rozmiar lub kolor. Sytuacja jest groźna, gdy pieprzyk krwawi lub jest bolesny.
W przypadku większości czerniaków skuteczne jest leczenie chirurgiczne. Zakres zabiegu chirurgicznego zależy od stopnia zaawansowania czerniaka.
Obecnie mamy dwa sposoby leczenia systemowego (leczenie systemowe nowotworów polega na podaniu leków ogólnoustrojowo, w przeciwieństwie do leczenia miejscowego, jakim jest chirurgia i radioterapia). To immunoterapia oraz leczenie ukierunkowane molekularnie. W immunoterapii działanie leków polega na zahamowaniu ogólnoustrojowych mechanizmów immunosupresji w celu indukcji odpowiedzi przeciwnowotworowej, głównie za pomocą przeciwciał monoklonalnych (anty-CTLA-4), oraz blokowaniu punktów kontrolnych (PD-1 i PDL1). W Polsce dostępne są terapie oparte na obu mechanizmach działania. Stosowane leki to: ipilimumab, który jest przeciwciałem blokującym CTLA-4, oraz niwolumab - przeciwciało anty-PD-1.
Około 50 proc. czerniaków ma zaburzony gen BRAF. Białko, produkt tego genu, powoduje niekontrolowany podział komórki i agresywne formy nowotworu. Zablokowanie tego białka, a jeszcze lepiej białek BRAF i MEK, prowadzi do zahamowania dzielenia się komórek nowotworowych, a w konsekwencji cofania się choroby. Na tym polega terapia molekularna - lekami z wyboru są inhibitory kinaz. W Polsce stosuje się inhibitory BRAF w skojarzeniu z inhibitorami MEK, czyli dabrafenib z trametynibem i wemurafenib z kobimetynibem.
CZYTAJ TAKŻE:
Nie bagatelizuj zmian na paznokciach. To może być czerniak
Nowa metoda leczenia czerniaka. "Pacjenci żyją przez lata"
Wykryli najmniejszy nowotwór świata. To nowy rekord Guinnessa
