​Probiotyki i prebiotyki. Czy i kiedy warto je suplementować?

Na poczatek nazewnictwo. Określeń probiotyk i prebiotyk nie można używać zamiennie, są to bowiem dwa różne preparaty. Probiotyki zawierają żywe drobnoustroje, na przykład bakterie Lactobacillus czy Streptococcus. Mogą też zawierać szczepy drożdży (Saccharomyces) i pleśni (Aspergillus). Prebiotyki natomiast są to substancje nieulegające trawieniu, które pobudzają selektywnie wzrost konkretnego rodzaju bakterii w jelicie grubym. Takie działanie wykazuje między innymi inulina i laktuloza. Na rynku dostępne są również preparaty zawierające połączenie probiotyku z prebiotykiem, nazywane synbiotykami. 

W błonie śluzowej przewodu pokarmowego znajdują się skupiska tkanki limfatycznej, zwane kępkami Peyera lub MALT (mucosa associated lymphoid tissue). Przeważają w nich limfocyty B, natomiast w tkankach oddzielających kępki występują limfocyty T. Pełnią one ważną rolę w ochronie przed zakażeniami - rozpoznają obce antygeny i stymulują odpowiedź immunologiczną przeciwko patogennym mikroorganizmom. Jednocześnie uczestniczą w rozwoju tolerancji na antygeny pokarmowe i sprzyjają prawidłowemu rozrostowi mikroflory bakteryjnej jelit. Kępki Peyera uczestniczą również w neutralizacji toksyn bakterii i grzybów.    

Składniki probiotyków, po przedostaniu się do jelit, stymulują zarówno limfocyty B kępków Peyera, jak i limfocyty T okolicznych tkanek. Pobudzają makrofagi jelitowe do procesu fagocytozy, aktywują również granulocyty i komórki NK, które niszczą nieprawidłowe komórki organizmu - to znaczy takie, zainfekowane przez patogeny wewnątrzkomórkowe (np. wirusy) i komórki nowotworowe. 

Probiotyki mają także zdolność zwiększania tolerancji na antygeny pokarmowe. Wszystkie te procesy przyczyniają się do aktywacji nieswoistych mechanizmów odporności, które chronią organizm przed drobnoustrojami chorobotwórczymi.

Mikroflora jelitowa składa się z wielu gatunków mikroorganizmów, które żyją ze sobą w równowadze. Jej skład powinien być względnie stały, jednak w przebiegu niektórych chorób, na przykład zakażeń bakteryjnych jelit, gatunek chorobotwórczy zaczyna dominować wśród mikroflory bakteryjnej i burzy jej równowagę. Podobnie dzieje się w przypadku antybiotykoterapii. Probiotyki zwiększają liczebność korzystnych dla zdrowia drobnoustrojów w jelicie i zmniejszają produkcję toksyn przez gatunki chorobotwórcze. 

Probiotyki są szeroko stosowane w leczeniu biegunek bakteryjnych, również biegunki podróżnych czy biegunki poantybiotykowej. Istotne są tutaj właściwości probiotyków przywracające równowagę mikroflory jelitowej. Potrafią one skrócić czas trwania biegunki średnio o jeden dzień. Są również wykorzystywane jako leczenie wspomagające w przebiegu infekcji Helicobacter pylori. Trwają również badania nad efektywnością probiotyków w terapii nieswoistych zapaleń jelit, na przykład wrzodziejącego zapalenia jelita grubego. Oprócz powyższych, probiotyki mają także właściwości przeciwalergiczne, przeciwnowotworowe i obniżające ciśnienie tętnicze. 

Prebiotyki są naturalnym pokarmem dla mikrobiomu jelitowego - stymulują wzrost naturalnej mikroflory jelitowej i hamują namnażanie szczepów patogennych. Oprócz tego mają właściwości obniżające poziom triglicerydów i cholesterolu we krwi w wyniku wpływania na metabolizm wątrobowy - hamują enzymy odpowiedzialne za syntezę lipidów. Wstępne badania na szczurach wskazują również na znaczne zmniejszenie się wskaźników kancerogenezy pod wpływem prebiotyków. Zaobserwowano ten efekt szczególnie w przypadku raka piersi, wątroby i przerzutów nowotworowych raka płuc.   

Produkty roślinne są niezwykłym bogactwem naturalnych prebiotyków - można je znaleźć w największych ilościach w czosnku, cykorii i karczochach oraz wszelkie warzywa zawierające błonnik, zboża i ziarna oraz produkty skrobiowe, które są ugotowane, a potem przestudzone, np. ziemniak.

Naturalnymi prebiotykami, tj. produktami zawierającymi dobroczynne bakterie jelitowe występują są wszelkie produkty fermentowane, jogurt, kefir, kiszonki i zakwasy. Warto wziąć to pod uwagę komponując swoje posiłki - aby prebiotyki serwować z prebiotykami, co dodatkowo zasili i odżywi mikroflorę.  

Czytaj także:

Kombucha. Fermentowany napój poprawi odporność

Prebiotyki i prebiotyki okiem farmaceuty. Cała prawda o tych suplementach 

Dieta na wzmocnienie odporności