Jak działa współczulny i przywspółczulny układ nerwowy? Jeden cię pobudza, drugi - pomaga się zregenerować

Układ autonomiczny (układ wegetatywny) układ nerwowy kontroluje bardzo wiele różnorodnych procesów, które kierują naszymi funkcjami żywowymi - zawiaduje czynnością serca, reguluje wielkość źrenic i tempo oddychania, a także odpowiada za perystaltykę w przewodzie pokarmowym. 

U zdrowego człowieka, prowadzącego tzw. higieniczny styl życia, układy współczulny i przywspółczulny - tworzące autonomiczny układ nerwowy, pozostają w równowadze. Gdy jednak organizm znajduje się w przewlekłym stresie, czynności układu autonomicznego zostają zaburzone, co może doprowadzać do występowania objawów niemalże w całym ciele i każdym układzie. 

O dysfunkcji układu autonomicznego mogą świadczyć takie dolegliwości, jak:

• hipotonia ortostatyczna;
• zaburzenia potliwości;
• zaburzenia gospodarki hormonalnej;
• suchość jamy ustnej;
• zaburzenia oddawania moczu;
• zaburzenia czynności układu pokarmowego (np. w postaci biegunek lub zaparć;
• impotencja.

By lepiej zrozumieć, jak działa autonomiczny układ nerwowy, konieczne jest poznanie jego budowy i funkcji. Budowa układu współczulnego i przywspółczulnego może się wydawać skomplikowana. Oba układy składają się z sieci neuronów i ośrodków nerwowych, które nawzajem ze sobą współpracują, regulując własne działanie. 

W skład układu współczulnego wchodzą cztery główne elementy: ośrodki współczulne, zwoje współczulne, nerwy współczulne i sploty autonomiczne. Ośrodki współczulne znajdują się w rdzeniu kręgowym i ciągną się od pierwszego kręgu piersiowego Th1 aż do początkowych kręgów odcinka lędźwiowego kręgosłupa. Odchodzą od nich włókna przedzwojowe, które dochodzą do jednego z dwóch sznurów zwojów współczulnych, biegnących po obu stronach kręgosłupa. Ze zwojów z kolei biegną włókna zazwojowe, prowadzące do tkanek docelowych. Zarówno włókna przedzwojowe, jak i zwojowe mogą tworzyć sploty autonomiczne i łączyć się ze zwojami na różnych poziomach kręgosłupa.

Do współczulnego układu nerwowego zalicza się również rdzeń nadnerczy, do którego docierają impulsy wiedzione przez neurony przedzwojowe. Można więc powiedzieć, że rdzeń nadnerczy pełni funkcję zwoju współczulnego zlokalizowanego obwodowo, poza rdzeniem kręgowym. Po otrzymaniu sygnału impuls przesyłany jest dalej przez neurony rdzenia uwalniające adrenalinę i noradrenalinę.

Układ przywspółczulny, podobnie jak układ współczulny, składa się z ośrodków, zwojów współczulnych i nerwów przed- oraz zazwojowych. Ośrodki są jednak zlokalizowane wyłącznie w dwóch miejscach - w pniu mózgu i krzyżowej części rdzenia kręgowego. Dużą część układu przywspółczulnego stanowią nerwy czaszkowe III, VII, IX i X, które odchodzą bezpośrednio z pnia mózgu, a ich zwoje znajdują się w pobliżu narządów docelowych. Ośrodki krzyżowe zaopatrują przywspółczulnie narządy miednicy mniejszej.

Zarówno układ współczulny, jak i przywspółczulny, mają charakterystyczne neurotransmitery. Są to substancje uwalniane z neuronów, które po połączeniu się z konkretnymi receptorami wywołują efekt w komórce docelowej (np. innym neuronie bądź komórce unerwianej tkanki). Do neuroprzekaźników typowych dla układu współczulnego zalicza się noradrenalinę, natomiast neurony układu przywspółczulnego uwalniają acetylocholinę. Neuroprzekaźnik ten jest również wydzielany przez neurony przedzwojowe obu układów. 

Układ współczulny i przywspółczulny mają działanie antagonistyczne względem siebie. Oznacza to przykładowo, że to, co układ przywspółczulny aktywuje, układ współczulny hamuje. Można ogólnie powiedzieć, że zadaniem układu współczulnego jest aktywacja wszystkich mechanizmów, które pozwolą organizmowi jak najlepiej zaadaptować się do sytuacji stresowych. Układ przywspółczulny z kolei aktywuje się w momentach spokoju, relaksu i bezpieczeństwa. 

Układ współczulny to układ nerwowy, który od początku istnienia człowieka warunkował jego przetrwanie. To on ostrzegał przed niebezpieczeństwem i umożliwiał skuteczną ucieczkę. Obecnie, mimo, że zmieniły się rodzaje zagrożeń, to układ współczulny pełni tę samą funkcję. Co więcej, pełni ją tak samo dobrze. Wśród efektów działania układu współczulnego wymienia się:

• rozszerzenie źrenic - na siatkówkę dostaje się więcej promieniowania świetlnego, co usprawnia widzenie w sytuacjach stresowych;
• zwiększenie częstości i siły skurczu serca - efektywniejszy transport krwi do tkanek;
• rozszerzenie dróg oddechowych - lepsze utlenowanie krwi;
• rozszerzenie naczyń krwionośnych w mięśniach - więcej krwi i tlenu dostaje się do mięśni;
• pobudzenie gruczołów potowych - wzrost wydzielania potu, lepsza termoregulacja;
• osłabienie perystaltyki jelit i mniejsze ukrwienie przewodu pokarmowego - więcej krwi dostaje się do ważnych względem przetrwania narządów - mózgu, serca i mięśni.

Aktywacja układu współczulnego ma na celu promocję regeneracji organizmu po sytuacji stresowej. Jego efekty są więc zupełnie odwrotne do tych, wywoływanych przez układ współczulny. Do efektów działania układu przywspółczulnego należy więc:

• zwężenie źrenic;
• zmniejszenie częstości pracy serca;
• zwężenie oskrzeli;
• pobudzenie perystaltyki jelit, zwiększenie wydzielania soków trawiennych, pobudzenie syntezy glikogenu w wątrobie, pobudzenie wydzielania dużych ilości śliny.

Źródła:
Konturek. Fizjologia człowieka. Edra Urban & Partner. Wydanie III, 2020.

CZYTAJ TAKŻE:

W nocy budzą cię koszmary? Pędź do lekarza, to może być objaw

Tak zachowuje się osoba z borderline. Trzy charakterystyczne sygnały

Objawy depresji u mężczyzn są inne niż u kobiet. Oto co może na nią wskazywać