Pieczenia, swędzenia i bólu odbytnicy nie można lekceważyć. O czym mogą świadczyć?
Choroby odbytu, ze względu na to, że dotyczą dość wstydliwej lokalizacji, bardzo często są diagnozowane z dużym opóźnieniem. Pacjenci, mimo znacznego bólu, krwawienia czy innych niepokojących objawów, wolą się przemęczyć niż zgłosić do lekarza. To poważny błąd. Bo chociaż hemoroidy uważa się za stosunkowo niegroźne, mogą być przyczyną dyskomfortu i niedokrwistości, ropień, szczelina i przetoki wiążą się z bólem i są niebezpieczne, a rak odbytu może zagrażać życiu. Jakie są najczęstsze choroby odbytu? Jak się objawiają? Wyjaśniamy.
Odbyt jest końcowym odcinkiem układu pokarmowego, który dzięki pracy dwóch mięśni - zwieracza zewnętrznego i wewnętrznego odbytu - może opróżniać przewód pokarmowy z kału. Defekacja, bo tak nazywamy ten proces, jest warunkiem prawidłowego funkcjonowania, a jej zakłócenia mogą być niebezpieczne dla zdrowia.
Choroby odbytu to częsta, ale wstydliwa przypadłość. Dotyczą kobiet, jak i mężczyzn, osób w każdym wieku. Wielu chorych wstydzi się swoich dolegliwości i odwleka wizytę u lekarza. Tymczasem zbyt późno zdiagnozowane mogą być przyczyną poważnych komplikacji.
Śluzówka wyściełająca jelita w odbycie przechodzi w skórę, która w tym miejscu jest szczególnie unaczyniona i podatna na tworzenie się guzków krwawniczych.
Guzki krwawnicze, znane szerzej jako hemoroidy, to poduszkowate uwypuklenia ciał jamistych odbytu, tj. struktur, które uszczelniają odbyt, wspomagając przede wszystkim trzymanie gazów. Gdy zaczynają się powiększać i gdy towarzyszą temu nieprzyjemne objawy, takie jak np. krwawienie jasnoczerwoną krwią w trakcie defekacji, świąd, a nawet silny ból, mówimy o chorobie hemoroidalnej.
W łagodniejszych postaciach schorzenia wdraża się postępowanie przeciwzaparciowe i zaleca farmakoterapię: miejscowo hydrokortyzon lub lidokainę, a doustnie leki poprawiające napięcie i zmniejszające przepuszczalność naczyń (np. diosmina). W przypadku bardziej zaawansowanych zmian zakłada się specjalne gumki lub usuwa guzki za pomocą lasera, a jeśli wypadają na zewnątrz i są nieodprowadzalne lub wiążą się z występowaniem niedokrwistości, przeprowadza się klasyczny zabieg operacyjny.
Powstanie ropnia odbytu najczęściej jest skutkiem zakażenia gruczołu odbytowego. Główny objaw to obrzęk okolicy odbytu i ból, który zaostrza się podczas wypróżniania, lub gdy pacjent porusza się bądź przyjmuje pozycję siedzącą. Z ropniem mogą także współwystępować: gorączka, osłabienie i zaczerwienienie okolicy okołoodbytowej, stwardnienie skóry i tkanki podskórnej oraz bolesność przy dotyku.
Leczeniem z wyboru jest szerokie nacięcie w znieczuleniu zapewniające odpowiedni drenaż ropnia. Zazwyczaj antybiotykoterapia nie jest konieczna.
Przetoki odbytu są nieprawidłowymi połączeniami kanału odbytu z powierzchnią skóry. Najczęściej są konsekwencją istnienia ropnia, nieswoistych chorób zapalnych jelit, uszkodzenia mechanicznego lub radioterapii. Występowanie przetoki okołoodbytowej podejrzewa się, gdy pacjent zgłasza stały wyciek treści ropnej brudzącej bieliznę, ból podczas defekacji oraz świąd okolicy odbytu. Postępowaniem z wyboru jest operacyjne zaopatrzenie przetoki. Dostępne są również metody małoinwazyjne (kleje tkankowe albo zatyczki), które pozwalają oszczędzić zwieracze, niestety są obarczone stosunkowo wysokim odsetkiem nawrotów.
Szczelina odbytu jest zaburzeniem związanym z ubytkiem nabłonka wielowarstwowego płaskiego w obrębie kanału odbytu, w którego dnie widoczne są włókna mięśnia zwieracza wewnętrznego odbytu. W zależności od tego, czy utrzymuje się poniżej, czy powyżej ośmiu tygodni, mówimy o postaci ostrej lub przewlekłej. Mimo występowania w każdym wieku szczyty zachorowań obserwuje się u dzieci oraz u dorosłych w średnim wieku. Prawdopodobieństwo pojawienia się szczeliny zwiększają: uraz mechaniczny, zaparcia, przewlekła biegunka, poród siłami natury i stosunki analne. Wśród objawów typowych dla postaci ostrej wyróżnia się: wzmożone napięcie zwieraczy z silnym bólem odbytu nasilającym się podczas defekacji, a dla postaci przewlekłej świąd i pieczenie odbytu.
Leczenie zachowawcze ma na celu ułatwić defekację, dlatego stosuje się odpowiednią dietę, treningi defekacji, miejscowe maści i ciepłe nasiadówki. Jeśli to okaże się nieskuteczne, można wykonać iniekcje z toksyną botulinową, rozszerzanie balonem w krótkim znieczuleniu dożylnym lub operację.
Rak odbytu jest nabłonkowym nowotworem złośliwym okolicy odbytu wywodzącym się zwykle z nabłonka wielowarstwowego płaskiego. Wyróżnia się: raka kanału i raka brzegu odbytu. Ryzyko zachorowania jest zwiększone u pacjentów: starszych, zakażonych wirusem HPV, uprawiających seks analny, cierpiących na niedobory odporności, np. HIV czy leczonych immunosupresyjnie, z przewlekłą szczeliną odbytu lub ropnym zakażeniem okolicy odbytu i po radioterapii. Nowotwór przebiega bardzo podstępnie, bo na początku jego objawy nie różnią się od innych chorób (świąd, obecność świeżej krwi w stolcu, ból i pieczenie), dopiero później pojawiają się parcie na stolec, zaburzenia czynności zwieraczy, ból w miednicy czy niedrożność mechaniczna. Postępowaniem z wyboru w przypadku raka brzeżnego odbytu jest wycięcie guza z zachowaniem marginesu zdrowych tkanek. Natomiast u chorych na raka kanału odbytu najczęściej przeprowadza się radiochemioterapię.
Źródła:
A. Szczeklik, P. Gajewski. Interna Szczeklika 2023.
K. Bielecki, Nazewnictwo w proktologii. Podstawowe pojęcia i definicje, "Postępy Nauk Medycznych" 2013, tom 26, nr 8.
M. Kołodziejczak, A. Kosim, I. Sudoł-Szopińska, Rak odbytu - epidemiologia, objawy kliniczne i metody leczenia, "Onkologia po Dyplomie" 2013, tom 10, nr 6.
CZYTAJ TAKŻE:
Jak przygotować próbkę do badania kału? Kilka zasad jest kluczowych
Zaparcia możesz pokonać. Nieleczone są groźne dla zdrowia
Gastrolog ostrzega: Nie korzystaj z toalety z telefonem w ręku. Z dwóch powodów
