Tak sprawdzisz poziom ważnych pierwiastków. Jonogram może uratować życie

Organizm człowieka wypełniają płyny. Woda jest dominującym składnikiem całego organizmu, w dużej mierze w postaci płynów ustrojowych, stanowiąc między 50 a 60 proc. masy ciała. Płyny ustrojowe mieszczą się w dwóch głównych przestrzeniach organizmu. Kompartmenty te to przestrzeń wewnątrzkomórkowa, zawierająca 2/3 wody ustroju, i przestrzeń zewnątrzkomórkowa, zawierająca 1/3 wody. Przestrzenie płynowe zawierają wodne roztwory licznych substancji organicznych i nieorganicznych, a wśród nich istotną rolę odgrywają elektrolity. Homeostaza organizmu w dużej mierze zależy od utrzymania objętości i składu tych płynów ustrojowych.

Stała objętość płynów ustroju utrzymywana jest przez:

• izoosmolalność - stałą osmolalność (stężenie substancji rozpuszczonej w roztworze jako liczba moli na kg rozpuszczalnika);
• izojonię - stały skład jonowy;
• izohydrię - stałe stężenie jonu wodorowego.

Rozmieszczenie i stężenie poszczególnych elektrolitów utrzymywane jest przez układy transportujące, warunkujące selektywną przepuszczalność. Ponieważ skład elektrolitowy osocza i pozanaczyniowego płynu komórkowego jest bardzo podobny, wykorzystuje się tę cechę w laboratoryjnej diagnostyce zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej.

Diagnostyka laboratoryjna zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej jest oparta przede wszystkim na analizie składu elektrolitowego osocza/surowicy, ponieważ odpowiada to składowi płynu pozakomórkowego w całym organizmie. Rozpoznanie licznych zaburzeń składu elektrolitowego możliwe jest dzięki oznaczeniu stężenia sodu, chloru i potasu przy jednoczesnym oznaczeniu osmolalności moczu i osocza. Ponieważ nie ma możliwości bezpośredniego badania zmian składu płynu wewnątrzkomórkowego, diagności opierają się na badaniu składu osocza/surowicy krwi jako odzwierciedlającemu badanie płynu zewnątrzkomórkowego pozanaczyniowego. 

Do najistotniejszych badań stosowanych w diagnostyce zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej należą:

• elektrolity osocza/surowicy krwi,
• osmolalność surowicy,
• wydalanie z moczem sodu, chlorku i potasu,
• białko całkowite w surowicy,
• erytrocyty, hemoglobina i hematokryt,
• oznaczenie działania układu renina-angiotensyna-aldosteron,
• kortyzol w moczu,
• peptydy natiuretyczne.

Szerokość tematu powoduje, że nie jesteśmy w stanie omówić wszystkich powyższych badań, dlatego skupimy się dziś na omówieniu poszczególnych jonów, utrzymujących izojonię osocza krwi, jako na najważniejszym parametrze w oznaczeniu składu płynów w organizmie.

Prawidłowe stężenie sodu we krwi to 135-145 mmol/l. Organizm jest bardzo wrażliwy na zmiany stężenia tego pierwiastka. Hiponatremia oznacza spadek stężenia sodu w surowicy poniżej 135 mmol/l. Objawy hiponatremii występują głównie ze strony układu nerwowego: splątanie, senność, otępienie, zwykle przy stężeniach sodu ok. 120-125 mmol/l. W praktyce klinicznej najczęściej spotykanym zaburzeniem gospodarki wodno-elektrolitowej jest hiponatremia w przewodnieniu hipotonicznym. Występuje u chorych z przewlekłą niewydolnością serca, hipoalbuminemią, w przebiegu marskości wątroby i w zespole nerczycowym. Zwykle towarzyszy temu występowanie obrzęków, a hiponatremia spowodowana jest nadmiernym rozcieńczeniem osocza w następstwie nadmiernej retencji wody.

Potas jest głównym kationem płynu wewnątrzkomórkowego, gdzie osiąga wysokie stężenie 140 mmol/l. Jego prawidłowe stężenie w osoczu to 3,8-5,5 mmol/l. Kluczową rolę w gospodarce potasem odgrywają nerki, przez które wydalane jest 90 proc. potasu. 

Hipokaliemia oznacza spadek stężenia jonów potasu < 3,8 mmol/l. Przyczyną takiego stanu może być niedostateczna podaż z pożywieniem, nadmierna utrata przez przewód pokarmowy (wymioty, biegunki, przetoki przewodu pokarmowego) lub z moczem (zapalenia nerek, diuretyki, nadmiar aldosteronu). Hipokaliemia działa głównie na potencjał błon komórek mięśniowych i nerwowych, stąd jej objawy dotyczą głównie czynności mięśnia sercowego i innych mięśni, a także czynności nerek oraz równowagi kwasowo-zasadowej. 

Hiperkaliemia oznacza wzrost stężenia potasu w osoczu powyżej 5,5 mmol/l. Spowodowana jest głównie nadmierną podażą potasu, ostrym uszkodzeniem nerek z zaburzeniami wydalania potasu lub nadmiernym uwalnianiem potasu z komórek w wyniku ich rozpadu (rozpad nowotworów, rabdomioliza). Hiperkaliemia zagraża życiu i wymaga natychmiastowej reakcji z uwagi na możliwość zaburzenia pracy serca i uszkodzenie nerek.

Homeostaza wapniowa polega na utrzymaniu stałego stężenia wapnia zjonizowanego w osoczu, dzięki współpracy: przytarczyc, kości, nerek i przewodu pokarmowego. Prawidłowe stężenie wapnia w osoczu krwi wynosi 2,25-2,75 mmol/l. Hipokalcemia, czyli zmniejszone stężenie wapnia, występuje przy stwierdzeniu < 2,25 mmol/l wapnia w osoczu. Niewielka hipokalcemia jest zwykle bezobjawowa, większa zagraża życiu, wywołując nadmierne pobudzenie kurczliwości mięśni, parestezje i przykurcze, w tym szczególnie niebezpieczny skurcz krtani, skurcz serca i arytmię. 

Hiperkalcemia stwierdzana jest przy poziomie > 2,75 mmol/l wapnia, jej objawy pojawiają się zwykle przy stężeniu > 3,5 mmol/l i są związane z zaburzeniami czynności układu pokarmowego, nerwowego (depresja, otępienie, padaczka, śpiączka), czynności serca (arytmia, tachykardia, zatrzymanie akcji serca), czynności nerek. Szczególnie istotnym pojęciem jest przełom hiperkalcemiczny, czyli szybki wzrost  stężenia wapnia i przekroczenie granicy 3,5 mmol/l, występujący w nowotworach i nadczynności przytarczyc, bezpośrednio zagrażający życiu.

Fosforany odpowiadają za wiele procesów zachodzących w organizmie: fosforylacja enzymatyczna, produkcja ATP, regulacja dysocjacji tlenu z hemoglobiny, tworzenie kości i inne. Z tego względu jony fosforanowe odgrywają istotną rolę w organizmie. Norma fosforanów we krwi wynosi 0,9-1,6 mmol/l. Hiperfosfatemia występuje, kiedy fosforany przekraczają stężenie górnej granicy normy, a kliniczną manifestacją tego staniu jest spadek absorpcji wapnia w jelitach, redukcja ilości witaminy D i nadczynność przytarczyc. Hipofosfatemia to spadek poniżej dolnej wartości zakresu, występujący w kwasicy metabolicznej, zasadowicy oddechowej i w szybko rosnących nowotworach, a także przy niskim spożyciu fosforanów. Objawy hipofosfatemii są podobne do objawów deficytu innych jonów: śpiączka, dezorientacja, osłabienie siły mięśniowej, ataki padaczki, skrajnie - niewydolność oddechowa.

Zaburzenia gospodarki magnezowej są relatywnie częstym zjawiskiem. Hipermagnezemia występuje raczej skrajnie rzadko, hipomagnezemia - znacznie powszechniej. Prawidłowy poziom magnezu we krwi wynosi 0,8-1,0 mmol/l. Hipomagezemia manifestuje się różnie, w zależności od nasilenia, a jej podstawowe objawy to: kurcze i drżenia mięśniowe, osłabienie siły mięśniowej, zawroty głowy, oczopląs, częstoskurcz serca i arytmia.

Prawidłowe stężenie anionów chloru w surowicy wynosi 98-106 mmol/l. Chlorki odpowiadają za ciśnienie osmotyczne, utrzymują intergralność komórki i umożliwiają utrzymanie równowagi kwasowo-zasadowej. Podwyższony poziom chlorków we krwi - hiperchloremia - spowodowany jest głównie ich zwiększoną podażą (np. sól) lub zaburzeniem wydalania (choroby nerek, cukrzyca, zespół Cushinga). Zmniejszony poziom - hipochloremia - obserwowany jest głównie przy wzroście wydalania i w przewlekłych chorobach płuc.

Każde uzasadnione podejrzenie zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej organizmu wymaga oznaczenia jonogramu. Wszystkie objawy, które mogą wskazywać na:

• odwodnienie,
• przewodnienie,
• uszkodzenia nerek,
• zaburzenia pracy serca,
• zaburzenia układu nerwowego,
• zaburzenia pracy mięśni,
• choroby metaboliczne

także wymagają oznaczenia jonogramu. Tak samo każde wskazanie lekarza, który decyduje o przydatności takiego wyniku w diagnostyce i leczeniu, ponieważ zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej są zwykle bardzo poważne w skutkach, nie warto lekceważyć tego badania.

Źródła:

https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/99724,jonogram-badanie-stezenia-elektrolitow-we-krwi;

Dembińska - Kieć A., Naskalski J. W., Solnica B. (red.), Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, Edra Urban & Partner, Wrocław 2022.

CZYTAJ TAKŻE:

Tak organizm "woła" o wodę. Objawy, które zwiastują odwodnienie

Właśnie to warto pić latem. Orzeźwią i usprawnią działanie jelit

Na lepszy sen, stargane nerwy lub po przejedzeniu. Pij zamiast herbaty