Dieta w chorobie nowotworowej. Jak powinna odżywiać się osoba chora na raka?

Codzienne wybory żywieniowe mają m.in. wpływ na to, jak czujemy się w ciągu dnia. Jak inaczej mogłoby być w przypadku choroby?

W chorobie nowotworowej wiele się zmienia - modyfikacji ulegają potrzeby żywieniowe, możliwość przyjmowania pokarmów czy przyswajanie składników odżywczych. Wiele skutków ubocznych powoduje samo leczenie. Mogą wystąpić: zapalenie błony śluzowej przewodu pokarmowego, biegunka, zaparcia, utrata smaku, nudności, wymioty. Wszystko to powoduje, że chęć do jedzenia jest mniejsza. A jak podkreślają eksperci, zapotrzebowanie organizmu na energię i niektóre składniki odżywcze może w tym czasie zwiększyć się nawet o 20 proc. w stosunku do potrzeb sprzed choroby. Bywa i tak, że apetyt się zwiększa, a chory znacznie przybiera na wadze. Tak jest np. w wyniku stosowania sterydów.

"Ze względu na stałą mobilizację układu odpornościowego i długotrwały charakter choroby, konieczne jest dostarczanie z pożywieniem wszystkich niezbędnych składników (białka, węglowodanów, tłuszczy, witamin, mikro- i makroelementów) w odpowiednich proporcjach, w przeciwnym razie organizm zacznie zużywać na ten cel własne tkanki. Taki proces rozpoczyna się od rezerw zmagazynowanych w tkance tłuszczowej, jeśli jednak okażą się one niewystarczające, rozpocznie pozyskiwanie składników z tkanki mięśniowej. Jest to bardzo niebezpieczne, gdyż może prowadzić do niedożywienia, a nawet do wyniszczenia organizmu" - ostrzegają specjaliści dawnego Instytutu Żywności i Żywienia, obecnie Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego - Państwowego Zakładu Higieny. Najważniejszym zadaniem diety w tego typu przypadkach będzie więc zapobieganie rozwojowi niedożywienia i wyniszczenia nowotworowego.

Dzięki właściwej diecie możliwe jest: zminimalizowanie skutków ubocznych chemioterapii, radioterapii i immunoterapii, ograniczenie ryzyka powikłań po operacjach, zmniejszenie stanu zapalnego, stymulowanie sił obronnych organizmu, dostarczenie odpowiedniej ilości energii, zwiększenie napięcia mięśniowego i poprawienie jakości życia chorego.

Zaleca się, by już po postawieniu diagnozy wcielić w życie rady dotyczące sposobu odżywiania się. Nowotworu nie można wyleczyć dietą, ale dieta wspomaga proces leczenia i zdrowienia. 

- Każdy z przewlekłą chorobą, nawet jeśli nie jest to rak, powinien spożywać pokarmy bogate w białko, zdrowe tłuszcze, produkty pełnoziarniste oraz witaminy i minerały - zaznacza dr Selvi Rajagopal, specjalistka w zakresie chorób wewnętrznych w Johns Hopkins Medicine. Konkretne produkty wymienimy poniżej, ale zanim to zrobimy, ważne, by poznać też ogólniejsze zasady diety w chorobie nowotworowej. Chodzi m.in. o częstotliwość spożywania posiłków, ich temperaturę czy sposób przygotowania. Zalecenia te dotyczą większości osób chorych na nowotwory, ale należy pamiętać, że tak naprawdę każdy przypadek jest inny i dieta powinna być ustalana indywidualnie dla każdego pacjenta (ze względu na różne dolegliwości czy też preferencje).

Chory na nowotwór, jak podkreślają eksperci, musi dbać o regularność spożywania posiłków. 4-5 posiłków dziennie to odpowiednia liczba. Przerwy między nimi powinny wynosić 3-4 godziny. Inaczej będzie chociażby w przypadku osoby, która jest po usunięciu żołądka - taki pacjent musi jeść 6-8 razy dziennie co 2 godziny. Regularność ta ma służyć dostarczeniu odpowiedniej ilości składników odżywczych oraz optymalnemu ich wykorzystaniu przez organizm.

Objętościowo posiłki nie mogą być duże, ale jak najbardziej urozmaicone. Nie może zabraknąć źródeł białka (jest ono bardzo ważne, gdyż ma za zadanie odbudowywać komórki oraz tkanki), węglowodanów, jakościowych, zdrowych tłuszczy (dobrze zamienić tłuszcze zwierzęce na roślinne), witamin takich jak C i E, beta-karotenu, magnezu, cynku, miedzi i selenu. Należy wystrzegać się produktów wysoko przetworzonych. Różnokolorowe warzywa i owoce, pod różnymi postaciami - surowe, gotowane, w całości czy też rozdrobnione, powinny na stałe zagościć w jadłospisie. Zaleca się, by chory każdego dnia spożywał co najmniej 400-600 g tych produktów (pięć porcji). 

Dieta osoby chorej na raka to dieta lekkostrawna. Potrawy powinny być gotowane, przygotowywane na parze, duszone bez obsmażania, pieczone w folii, naczyniu żaroodpornym lub przeznaczonym do tego rękawie. Zbędnego tłuszczu należy unikać. Najlepiej wykluczyć potrawy smażone, wędzone i konserwowe. Jeśli chodzi o ich doprawienie - ostre przyprawy nie są wskazane. Należy stronić od silnych zapachów pochodzących z jedzenia.  

Ważna jest też temperatura spożywanych posiłków. Potrawy i napoje najlepiej, by były przestudzone (nie zimne i nie gorące). Chory musi dbać o odpowiednie nawodnienie organizmu i codziennie wypijać przynajmniej dwa litry płynów. Zaleca się przede wszystkim picie wody, a ogólniej - niesłodzonych napojów.

Jeśli potrawy, które wchodzą w skład menu chorego, wywołują dolegliwości takie jak ból brzucha, biegunkę, nudności, wzdęcia, należy na jakiś czas lub trwale je wykluczyć. Nieprzyjemne symptomy mogą pojawić się po zjedzeniu np. warzyw kapustnych czy nasion roślin strączkowych. Także mleko nie przez wszystkich pacjentów jest dobrze tolerowane. 

W przypadku, gdy nie ma możliwości, aby chory przyjął taką ilość pożywienia, jaką powinien, konieczne może okazać się stosowanie specjalnych preparatów odżywczych dla osób zagrożonych niedożywieniem.

W chorobie nowotworowej istotne jest również kontrolowanie masy ciała.

Jak już wspominaliśmy, w diecie osoby chorej na raka bardzo ważną rolę pełni białko. Dzienne zapotrzebowanie na ten składnik wynosi 15-20 proc. energetyczności diety. Jak się podkreśla, proporcja białka pochodzenia roślinnego i zwierzęcego powinna wynosić 1:1. W czym znajdziemy białko? W mięsie (najlepiej chudym), rybach, jajach, serach twarogowych czy jogurtach.

Węglowodany z kolei powinny dostarczać ok. 55 proc. diety. Nie wszystkie będą jednak dobre dla chorego. Uwaga na węglowodany proste. To nic innego jak cukier, słodkie przekąski, a także dżemy wysokosłodzone. Cukier sprawia, że komórki nowotworowe rosną. Warto postawić natomiast na pełnoziarniste produkty zbożowe, np. kasze, ryż, pieczywo, makaron oraz warzywa i owoce. Co do tych ostatnich, powinny znaleźć się one w każdym posiłku. 

Nie mniej ważne są tłuszcze. Powinny one stanowić ok. 25-30 proc. dziennego zapotrzebowania. Ich podstawowym źródłem w tego typu diecie są: ryby, chude mięso drobiowe (bez skóry), cielęcina, mięso z królika, oleje roślinne, nasiona (np. dyni czy słonecznika) i orzechy. Ograniczyć należy tłuszcz pochodzący z wieprzowiny i wołowiny, podroby oraz smalec i tłuste sery, które są źródłem cholesterolu i tłuszczów nasyconych. Produkty takie jak ryby morskie, olej rzepakowy, lniany, sojowy, oliwa z oliwek, orzechy włoskie, migdały są natomiast źródłem pożądanych kwasów tłuszczowych omega-3. W chorobie nowotworowej przypisuje im się takie właściwości jak wzmacnianie odporności, zmniejszanie stanu zapalnego, spowalnianie wzrostu guza oraz hamowanie przerzutów. Tłuszcze roślinne zaleca się spożywać na surowo - jako dodatek np. do sałatek.

A co jest źródłem witamin i minerałów ważnych w chorobie nowotworowej?

Witaminę C znaleźć można w:

• natce pietruszki,
• papryce,
• brukselce,
• brokułach,
• owocach dzikiej róży,
• czarnych porzeczkach,
• truskawkach.

Źródłem witaminy E są:

• nasiona słonecznika,
• pestki dyni,
• migdały,
• orzechy laskowe,
• oleje roślinne.

W beta-karoten obfitują:

• marchewka,
• świeże i suszone morele,
• śliwki suszone,
• jarmuż,
• natka pietruszki,
• szpinak.

Magnezu należy poszukiwać w:

• pestkach dyni,
• otrębach pszennych,
• kakao,
• kaszy gryczanej,
• białej fasoli,
• gorzkiej czekoladzie.

Źródłem cynku są np.:

• nabiał,
• fasola biała,
• groch,
• zielony groszek,
• jajka.

Produkty z miedzią w składzie to:

• nasiona słonecznika,
• ziarna sezamu,
• płatki owsiane,
• suche nasiona roślin strączkowych,
• kakao.

Selen natomiast znajdziemy w:

• jajach,
• twarogu,
• otrębach pszennych,
• nasionach słonecznika,
• ciecierzycy.

W chorobie nowotworowej należy zrezygnować ze spożywania produktów i potraw smażonych, wędzonych, grillowanych w sposób tradycyjny, peklowanych, marynowanych czy takich, których przygotowanie wymagało użycia dużej ilości soli (sól, która nadaje smaku potrawom, śmiało można zastąpić ziołami). Niewskazane są także te wielokrotnie odgrzewane. Nie zaleca się posiłków zawierających surowe lub niedogotowane mięso (np. tatar), ryby (np. sushi) lub jajka (np. domowy majonez, tiramisu). Trzeba ograniczyć czerwone mięso.

Złym wyborem będzie przetworzona żywność. Powinno się wystrzegać dań typu fast-food, gotowych do odgrzania, wędlin i przetworów mięsnych, które mają mało wartości odżywczych, a poza tym są z reguły ciężkostrawne i mogą być przyczyną wielu nieprzyjemnych dolegliwości. Mogą one też zawierać niekorzystne dla zdrowia dodatki do żywności. Ważne, by przed zakupem czytać etykiety produktów spożywczych. Jeśli znajdują się na nich: azotany, azotyny, aromaty dymu wędzarniczego, glutaminian sodu, syropy glukozowo-fruktozowe - odstawiamy je na półkę.

Cukier w postaci ciast, ciasteczek, batoników czy słodkich napojów nie ma żadnych właściwości odżywczych. Zdecydowanie korzystniejszym wyborem będą owoce (z ich pomocą również można przygotować smaczny deser), ale także np. batony zbożowe.

W trakcie leczenia należy unikać wszelkich używek, w tym alkoholu. Alkohol osłabia odporność, co więcej, wpływa negatywnie na pracę wielu narządów.

Osoby, które są w trakcie leczenia przeciwnowotworowego powinny również unikać:

• grejpfrutów i soku grejpfrutowego (to owoc, więc niby powinien nieść wiele korzyści, ale związki w nim zawarte wchodzą w interakcje ze stosowanymi lekami, zaburzając ich działanie);
• niemytych warzyw i owoców, które mogą być źródłem bakterii, pasożytów;
• serów i produktów mlecznych niepasteryzowanych;
• napojów gazowanych.

W przestrzeganiu prawidłowej diety przez osobę chorą na raka ważna jest rola bliskich. Chorzy niejednokrotnie nie są w stanie sami przygotować pełnowartościowego posiłku. W przypadku jakichkolwiek wątpliwości warto skonsultować się z onkologiem lub dietetykiem. 

CZYTAJ TAKŻE:

Jeden, dwa drinki dziennie? Wyniki nowego badania WHO są alarmujące

Profilaktyka nowotworów. Sześć najważniejszych zasad

Syn Rzeźniczaka i Stępień ma nowotwór wątroby