Łączenie leków może wywołać zespół serotoninowy. Wiele nieoczywistych objawów

Zespół serotoninowy to stan, w którym dochodzi do znacznego zwiększenia poziomu serotoniny w ośrodkowym układzie nerwowym. Zazwyczaj pojawia się w przypadku przedawkowania leków serotoninergicznych (np. leków przeciwdepresyjnych), jednoczesnego przyjmowania kilku leków z tej grupy bądź ich przypadkowego lub celowego przedawkowania. Wywołuje on wiele różnych objawów, które mogą szybko narastać.

Zespół serotoninowy rozwija się w efekcie różnych zjawisk, których konsekwencją jest zwiększenie poziomu serotoniny i aktywności serotoninergicznej w ośrodkowym układzie nerwowym. Do głównych przyczyn zalicza się:

• osobniczą wrażliwość na leki zwiększające poziom serotoniny we krwi;
• przyjmowanie kilku leków, które podwyższają poziom serotoniny we krwi;
• świadome przedawkowanie leków serotoninergicznych.

Głównym czynnikiem ryzyka rozwoju zespołu serotoninowego jest przyjmowanie niektórych leków. Zalicza się do nich:

• leki przeciwdepresyjne z grupy SSRI (inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny; np. fluoksetyna, sertralina, escitalopram, citalopram),
• leki przeciwdepresyjne z grupy SNRI (inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny; np. wenlafaksyna, duloksetyna),
• trójcykliczne leki przeciwdepresyjne (np. imipramina),
• inhibitory monoaminooksydazy (MAOI; np. fenelzyna, selegilina, rasagilina, hydrazyny),
• trazodon,
• bupropion,
• ziele dziurawca,
• meperydynę,
• tramadol,
• pentazocynę,
• metoklopramid,
• kwas walproinowy,
• karbamazepinę,
• dekstrometorfan,
• amfetaminę,
• kokainę,
• MDMA.

Leki przeciwdepresyjne z grupy SSRI, SNRI, trójcykliczne leki przeciwdepresyjne i inhibitory MAO są lekami, które najczęściej są przyczyną rozwoju zespołu serotoninowego. SNRI wywołują go nieco częściej niż SSRI. Z kolei przyjmowanie inhibitorów MAO wiąże się z kilkukrotnie większym ryzykiem zespołu serotoninowego od obu tych grup leków. Najcięższe, niekiedy śmiertelne zatrucia, obserwuje się zazwyczaj u pacjentów, którzy przyjmują inhibitory MAO w połączeniu z którąś z pozostałych grup leków przeciwdepresyjnych.

Zespół serotoninowy daje wiele objawów, które zazwyczaj początkowo są mało nasilone, jednak szybko postępują. Pełnoobjawowy zespół serotoninowy pojawia się zazwyczaj w ciągu 24 godzin, jednak najczęściej po upływie sześciu. Stan chorego może się bardzo szybko pogorszyć, dlatego szybka reakcja jest niezwykle istotna. 

Do typowych objawów zespołu serotoninowego zalicza się:

• zaburzenia neurologiczne (np. lęk, dezorientacja, wygórowane refleksy ścięgniste, dodatni objaw Babińskiego, drżenia, sztywność mięśni, napady padaczkowe),
• tachykardię,
• pobudzenie,
• nadciśnienie tętnicze,
• nudności, wymioty i biegunkę,
• gorączkę,
• rozszerzone źrenice,
• suchość ust,
• zaczerwienienie skóry.

Diagnostyka zespołu serotoninowego opiera się przede wszystkim na stwierdzonych nieprawidłowościach w badaniu podmiotowym i przedmiotowym. Niezwykle ważne jest poinformowanie lekarza o dotychczas przyjmowanych lekach, ich dawkach i częstości stosowania. Istotne są zarówno leki na receptę, jak i bez recepty, suplementy ziołowe i substancje odurzające. Jeśli pacjent nie jest w stanie samodzielnie udzielić tych informacji, może o nie zostać zapytany członek rodziny lub przedstawiciel ustawowy.

Diagnoza zespołu serotoninowego stawiana jest wyłącznie na podstawie obserwowanych objawów i historii stosowania substancji zwiększających poziom serotoniny w układzie nerwowym. Badania laboratoryjne mogą pomóc w określeniu funkcjonowania narządów wewnętrznych i różnicowania z innymi chorobami, które mogą dawać podobne objawy.

U pacjentów z podejrzeniem zespołu serotoninowego można wykonać takie badania jak:

• morfologia krwi,
• poziom elektrolitów we krwi,
• poziom kreatyniny,
• poziom enzymów wątrobowych,
• parametry krzepnięcia krwi,
• badanie ogólne moczu, posiew moczu,
• zdjęcie rentgenowskie klatki piersiowej,
• punkcja lędźwiowa i badanie płynu mózgowo-rdzeniowego,
• tomografia komputerowa głowy.

Typowo nie oznacza się poziomu serotoniny we krwi, ponieważ nie odzwierciedla on dobrze stężenia tego neuroprzekaźnika w ośrodkowym układzie nerwowym.

Zespół serotoninowy stanowi stan zagrożenia życia, dlatego istotne jest szybkie rozpoznanie i rozpoczęcie właściwego leczenia. W pierwszej kolejności należy odstawić wszystkie leki, które mogą zwiększać uwalnianie serotoniny w mózgu. Zabezpiecza się również podstawowe funkcje życiowe (oddychanie, krążenie krwi, ciśnienie tętnicze). Dodatkowo, niezależnie od stopnia ciężkości choroby, wdraża się leczenie przy pomocy benzodiazepin.

W przypadku zespołu serotoninowego o umiarkowanym nasileniu konieczne może być włączenie do leczenia cyproheptadyny - leku zmniejszającego efekty serotoniny na tkanki. U pacjentów krytycznie chorych, z gorączką przekraczającą 41 stopni i z napadami padaczkowymi, z kolei konieczne może być podanie leków zwiotczających i intubacja.

Źródła:

Simon L.V., Keenaghan M., Serotonin Syndrome [na:] "Nih.gov", https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK482377/, 17 lipca 2023 r., dostęp 21 lutego 2024 r.

Boyer E.W., Shannon M., The Serotonin Syndrome, "The New England Journal of Medicine" t. 352 nr 11 (2005), DOI: https://doi.org/10.1056/nejmra041867, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15784664/.

CZYTAJ TAKŻE:

Aspiryna nie lubi tego towarzystwa. Z tym jej nie łącz, ani nie popijaj

Najgorsze towarzystwo dla witaminy D. Nie łącz, bo się nie przyswoi

Nie bierz ich na noc. Zaburzą sen, spowodują problemy żołądkowe