Ukąszenie jadowitego węża bądź pająka. Zasady pierwszej pomocy

Jad żmii to żółtawa ciecz, w skład której wchodzi wiele enzymów, białek nieenzymatycznych i jony metali. Enzymy to głównie metaloproteinazy, które mają zdolność niszczenia tkanek i naczyń krwionośnych, co może prowadzić do silnych krwawień. Dodatkowo składniki jadu uszkadzają naczynia limfatyczne oraz komórki krwi - erytrocyty i limfocyty. Mają one również zdolność do uszkadzania włókien mięśniowych, co w bardzo nasilonych przypadkach może doprowadzić do niewydolności nerek. Jad posiada także działanie kardiotoksyczne - może wywoływać poważne zaburzenia w pracy serca, takie jak bloki serca czy migotanie przedsionków. Działanie toksyczne na ośrodkowy układ nerwowy jest rzadkie, zazwyczaj związane z ukąszeniem w okolice głowy i szyi.

W przypadku pająków każdy gatunek ma unikalne składniki jadu, które w uproszczeniu można podzielić na cytotoksyny i neurotoksyny. Składniki cytotoksyczne występują znacznie częściej. W wyniku ich działania dochodzi do rozpadu komórek, a w konsekwencji do martwicy tkanek. Niektóre gatunki pająków, jak na przykład wałęsak brazylijski czy atraks, posiadają jad bogaty w neurotoksyny, które działają na ośrodkowy układ nerwowy. Mogą wywoływać wiele objawów, a przebieg ukąszenia może być znacznie cięższy niż w przypadku działania cytotoksyn.

Działanie na organizm człowieka jadu żmii możemy podzielić na efekty miejscowe i ogólnoustrojowe. Do objawów miejscowych zalicza się obrzęk tkanek w okolicy ukąszenia, krwotoki podskórne, a także powiększenie węzłów chłonnych w okolicy zmiany. Objawy ogólnoustrojowe mogą się pojawić już w 10-20 minut od ukąszenia. Zwykle pierwszym sygnałem świadczącym o przejściu toksyn do krwioobiegu jest hipotonia, która może być przyczyną zgonu. Inne objawy dotyczą układu pokarmowego (wymioty, bóle brzucha, biegunka), serca i naczyń (zmiany w EKG, zaburzenia rytmu serca) i układu oddechowego (skurcz oskrzeli, krwotok i obrzęk płuc). Ponadto może wystąpić gorączka i zaburzenia świadomości.

Cytotoksyny pająków zazwyczaj wywołują objawy miejscowe - silny ból, zaczerwienienie i obrzęk tkanek. Może także wystąpić martwica. W przypadku działania neurotoksyn objawy są różnorodne - mogą wystąpić paraliże lub skurcze mięśni, kołatanie serca, wymioty czy ogólnoustrojowe obrzęki. Szczególnie niebezpieczny jest paraliż mięśni oddechowych, który może szybko doprowadzić do poważnego niedotlenienia i zgonu.

Aby pomóc ukąszonej osobie:

• bezzwłocznie zadzwoń po pomoc - ofiara ukąszenia powinna zostać jak najszybciej przetransportowana do szpitala;
• zachęć do pozostania w bezruchu - zapewnij wsparcie, jeżeli osoba ukąszona jest przestraszona i niespokojna;
• unieruchom ukąszoną kończynę i ułóż ją poniżej serca, aby jak najbardziej ograniczyć rozprzestrzenianie się jadu;
• nie dotykaj miejsca ukąszenia - jedynymi zalecanymi manipulacjami jest przemycie rany wodą z mydłem i przykrycie jałową gazą.

Między badaczami istnieją spory, czy właściwe jest założenie opaski uciskowej powyżej miejsca ukąszenia. Z jednej strony działanie to hamuje odpływ krwi z miejsca uszkodzenia, co ogranicza rozprzestrzenianie się jadu. Z drugiej strony założenie opaski może nasilać niedokrwienie kończyny i martwicę. Obecnie zaleca się stosowanie ucisku tylko w przypadku ukąszenia przez tropikalne gatunki węży i pająków.

W postępowaniu z ukąszeniem nie zaleca się nacinania, odsysania i przypalania miejsca wprowadzenia jadu, ponieważ może to pogłębić uszkodzenie naczyń oraz doprowadzić do zakażenia i martwicy ukąszenia. Dodatkowo odsysanie jadu samo w sobie może być niebezpieczne - istnieje duże ryzyko przedostania się jadu do krwiobiegu osoby udzielającej pomocy.

Karolina Tarnas

Polecamy również:

Jak leczyć ugryzienie owadów i pajęczaków?

Co cię ugryzło? Male stworzenia, które budzą wielki strach

Dlaczego komary niektórych gryzą częściej niż innych? Naukowcy znają odpowiedź