Kiedy sądzisz, że jesteś mądrzejszy od innych. To efekt Dunninga-Krugera

Błędy poznawcze były z nami od bardzo dawna, w zasadzie, można założyć, że od momentu powstania złożonej komunikacji. Tak, jak widzimy świat przez własne oczy i soczewki, tak "widzimy" to, co się dzieje i przetwarzamy naszymi własnymi, wewnętrznymi przekonaniami, obostrzeniami, wzorcami wychowawczymi i wzorcami myślenia. Na tej podstawie właśnie rodzą się błędy poznawcze.

Błędy poznawcze to zakrzywienia w przeżywaniu rzeczywistości, wynikające z naszych subiektywnych przekonań i wdrukowanych zachowań. Wydaje nam się, że coś wiemy i coś widzimy, wydaje się, że coś rozumiemy, jednak to tylko nasza interpretacja świata. Pojęcie błędu poznawczego to pomysł autorstwa dwóch badaczy nauk społecznych - Amosa Tversky'ego i Daniela Kahnemana, zastosowane po raz pierwszy w 1972 roku. Tversky i Kahneman wykazali, że wśród ludzi występują pewne stałe, powtarzalne wzorce zachowań, które odbiegają od teoretycznie racjonalnych zachowań. Z czasem rozwój badań psychospołecznych umożliwił rozpoznanie dużej liczby podobnych zachowań, kwalifikujących się jako błędy poznawcze. I tak, znamy między innymi:

• efekt kontrastu - ocenianie cech obiektu na większe/ mniejsze, lepsze/gorsze w zależności od porównania z wcześniej obserwowanym obiektem;
• efekt potwierdzenia - tendencja do poszukiwania wyłącznie takich faktów, które potwierdzają nasze zdanie, zamiast je weryfikować;
• efekt ślepej plamki - niezauważanie błędów we własnej ocenie rzeczywistości.

Pod koniec lat 90. XX wieku dwóch naukowców - Justin Kruger i David Dunning - zwrócili uwagę na wcześniej prowadzone badania, wg których w przypadku powszechnych umiejętności, takich jak prowadzenie samochodu czy gra w szachy, bardziej pewni siebie okazali się ludzie, którzy są ignorantami w danej dziedzinie, niż ludzie, którzy są w danej dziedzinie bardzo dobrzy.

Kruger i Dunning przeprowadzili badanie, (do którego przystąpili ich studenci z uczelni) w którym uczestnicy wypełniali testy, dotyczące logicznego myślenia, humoru i gramatyki. Celem badania było sprawdzenie, jak trafnie uczestnicy są w stanie ocenić własne umiejętności. Okazało się, że spora część osób z najniższymi wynikami w testach oceniała się jako dużo lepsze, niż faktycznie były. Zjawisko do doprowadziło Dunninga i Krugera do sformułowania hipotezy, że brak umiejętności w danej dziedzinie nie tylko ogranicza poprawne wykonanie zadania z tej dziedziny, ale także wpływa na zaburzenie zdolności do rozpoznania własnych braków.

Innymi słowy: im mniej wiesz, tym bardziej ci się wydaje, że wiesz więcej. Ludzie nie wiedzą, że nie wiedzą.

Dunning i Kruger postawili swoją hipotezę w oparciu o kilka założeń. Założenia te dotyczyły umiejętności, którą - potencjalnie - może posiąść każdy człowiek. Badacze zaobserwowali, że w przypadku takiej umiejętności osoby niekompetentne:

• nie dostrzegają u siebie niskiego poziomu umiejętności,
• nie są w stanie poprawnie ocenić swojego i cudzego poziomu umiejętności,
• nie potrafią dostrzec różnicy między stanem faktycznym a swoją opinią na temat tego, jak jest,
• są w stanie rozpoznać swój niski poziom umiejętności dopiero po odpowiednim przeszkoleniu na temat własnego błędu poznawczego.

Brak wiedzy oznacza, że nie jesteśmy świadomi własnej ignorancji i jej zakresu, w związku z czym mamy zaburzony punkt odniesienia i nie dostrzegamy własnych błędów. A ponieważ nie mamy również wiedzy w danej dziedzinie, nie jesteśmy w stanie ocenić, jak daleko nam do eksperta. To powoduje, że czujemy się bardziej kompetentni od innych, nawet od tych, którzy teoretycznie wiedzą i potrafią więcej. 

Przykład? Młodzi kierowcy, którzy twierdzą, że drogę i auta znają "jak własną kieszeń" - nabierają pokory po pierwszej stłuczce. Albo te "żółtodzioby", nowi pracownicy w firmie - świeżo po studiach, zero doświadczenia, a wiedzą najwięcej.

Drugą stroną medalu w efekcie Duninga - Krugera są osoby bardzo dobre i bardzo kompetentne w danej dziedzinie. W ich przypadku wraz ze wzrostem wiedzy, pewność siebie w danym temacie spada. Wynika to z procesu... uczenia się. Im więcej umiemy i im więcej posiadamy wiedzy w danym temacie, tym lepiej potrafimy dostrzec, jak dużo jeszcze nie wiemy. Związane jest to  z tzw. krzywą kompetencji.

Krzywa kompetencji jest wykresem, który ilustruje, jak efekt Dunninga - Krugera działa w życiu. Na osi X znajduje się posiadana wiedza, na osi Y - poziom pewności siebie. Na samym początku wykonywania bądź nauki danej czynności pewność siebie jest wysoka, lecz poziom wiedzy - niski. 

Z czasem zaczynamy się uczyć i rozumieć coraz więcej, ale jednocześnie tracimy pewność siebie, ponieważ dowiadujemy się, jak wiele jeszcze mamy do nauczenia się i potrafimy ocenić, jak niewiele jeszcze wiemy. W związku z tym, zwykle o sprawie najwięcej mają do powiedzenia osoby, które wiedzą najmniej. Te, które wiedzą najwięcej, zdążyły już nabrać pokory w obliczu szerokiej wiedzy, którą posiadły, dlatego często milczą, gdy nie są bezpośrednio pytane.

Tak naprawdę, każdy z nas ma w sobie pragnienie, aby być podziwianym i akceptowanym w grupie, każdy z nas także kiedyś był na początku drogi, żeby czegoś się nauczyć. Pewnie nie raz przyszło nam na tej drodze do głowy, jak wiele wiemy i jak dobrzy już jesteśmy. To naturalny etap w ewolucji i rozwoju osobowości jednostki. 

Aby jednak uniknąć utkwienia w tym stanie, najlepiej dużo czytać, ciągle uczyć się czegoś nowego i powtarzać sobie, że "pokora to najlepszy nauczyciel". Nie sposób bowiem nie zauważyć, że doświadczeni milczą, kiedy "młodzież" krzyczy. Oczywiście, do tego potrzebna jest samoświadomość, co w dzisiejszych czasach jest wciąż towarem deficytowym... jednak im więcej się uczymy, im więcej się sprawdzamy, tym bardziej pokorniejemy w obliczu wiedzy, jaką posiada i rozwija przed nami świat.

Źródła:

1. https://www.britannica.com/science/Dunning-Kruger-effect [dostęp z dn. 15.11.2024];
2. J. Kruger, D. Dunning, Unskilled and unaware of it: how difficulties in recognizing one’s own incompetence lead to inflated self-assessments, "Journal of Personality and Social Psychology", 77 (6), 1999, s. 1121-1134
3. Stordalen P., Dzięki Bogu już poniedziałek, Wydawnictwo Kompania Mediowa, Warszawa, 2023.

CZYTAJ TAKŻE:

Coraz więcej osób z doświadczeniem zaburzeń psychicznych. To nie są "chorzy psychicznie"

Pierwszy sygnał, że pora na detoks cyfrowy. Dla swojego dobra odłóż telefon

Działają lepiej niż czekolada. Tak zdrowo uregulujesz poziom "hormonu szczęścia"