Kleszczowe zapalenie mózgu. Co trzeba wiedzieć o szczepieniu?

Kleszczowe zapalenie mózgu (w skrócie KZM, a inaczej - odkleszczowe zapalenie mózgu) to ostra choroba wirusowa, która wywoływana jest przez wirus kleszczowego zapalenia mózgu z rodziny Flaviviridae. Atakuje on komórki nerwowe w mózgu oraz otaczające go struktury. Najczęściej do zakażenia dochodzi poprzez ukłucie zakażonego kleszcza, ale wśród przyczyn infekcji wymienia się także np. spożycie niepasteryzowanego mleka zakażonego zwierzęcia. Wirus KZM znajduje się w ślinie kleszcza. Oznacza to tyle, że kleszcz zakaża wkrótce po wkłuciu się w skórę i nawet szybkie usunięcie pajęczaka nie stanowi skutecznej ochrony (inaczej niż w przypadku boreliozy).

Większość przypadków zakażeń wirusem kleszczowego zapalenia mózgu przebiega bezobjawowo. W pozostałych przypadkach, w okresie od dwóch do 28 dni (najczęściej 7-14 dni) od ukłucia przez kleszcza, następuje kilka dni (zwykle od jednego do ośmiu), w których występują objawy grypopodobne. Objawy te to: zmęczenie, ból głowy, ból mięśni, gorączka, nudności, ogólne złe samopoczucie, co nierzadko skutkuje niewłaściwym rozpoznaniem. Po okresie utajenia (bez objawów), trwającym od jednego do 20 dni, do 15 proc. pacjentów doświadcza drugiej fazy choroby. U pozostałych dochodzi do samoistnego wyleczenia.

W drugiej fazie kleszczowego zapalenia mózgu dochodzi do zajęcia ośrodkowego układu nerwowego. Występują objawy zapalenia rdzenia kręgowego i opon mózgowo-rdzeniowych lub zapalenia mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych, np. gorączka (często przekraczająca 40 st.), silny ból głowy, sztywność karku, senność, splątanie, zaburzenia czucia. Osoby z ciężką postacią choroby muszą być hospitalizowane.

Kleszczowe zapalenie mózgu występuje w Europie i Azji. W Polsce każdego roku stwierdza się 150-300 przypadków tej choroby. Najwięcej w północno-wschodniej części kraju.

Kleszczowe zapalenie mózgu to bardzo groźna choroba. Choć występuje rzadko, ma poważne konsekwencje. Jak się podkreśla, może prowadzić do nieodwracalnych powikłań. Skutkować może zmianami neurologicznymi i zaburzeniami psychicznymi. Przypadki zgonów odnotowywano we wszystkich grupach wiekowych, jednak zwraca się uwagę, że im starszy pacjent, tym przebieg choroby jest poważniejszy. Około jeden na 100 przypadków zakażenia wirusem kleszczowego zapalenia mózgu kończy się zgonem.

Leczenie kleszczowego zapalenia mózgu jest wyłącznie objawowe. Nie istnieje specyficzna metoda leczenia kleszczowego zapalenia mózgu. Stosuje się leki przeciwbólowe i przeciwzapalne, które jedynie łagodzą uporczywe objawy.

Jedynym skutecznym sposobem ochrony przed kleszczowym zapaleniem mózgu i powikłaniami tej choroby jest szczepienie - podkreślają eksperci. Co trzeba o nim wiedzieć?

Szczepionki przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu, które dostępne są w Polsce, to szczepionki inaktywowane. Szczepionki inaktywowane to takie, które zawierają zabite wirusy bądź bakterie lub ich fragmenty - białka, polisacharydy.

Schemat szczepień obejmuje szczepienia podstawowe i przypominające. Na szczepienia podstawowe składają się trzy dawki podawane w odstępach: pierwsza dawka (w dowolnym terminie), druga dawka po miesiącu - do trzech miesięcy od pierwszej, trzecia dawka po pięciu lub dziewięciu miesiącach (w zależności od producenta) - do 12 miesięcy po drugiej. Możliwe jest zastosowanie schematu przyspieszonego, kiedy konieczne jest szybkie uodpornienie. W takich przypadkach drugą dawkę można podać po dwóch tygodniach po pierwszej.

Warto zaplanować szczepienia tak, by uzyskać odporność przed okresem, kiedy kleszcze stają się najbardziej aktywne. Jako idealne miesiące na przyjęcie pierwszej dawki wskazuje się luty i marzec.

Zaleca się przyjęcie dawek przypominających. Pierwszą dawkę przypominającą przyjmuje się (w zależności od producenta) 12-18 miesięcy lub trzy lata po zakończeniu szczepienia podstawowego, a kolejne dawki co trzy lub pięć lat.

Szczepienie przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu jest wysoce skuteczne. "Z badań wynika, że już po podaniu pierwszej dawki większość (>90 proc.) szczepionych osób wytwarza odporność. Skuteczność kliniczna po podaniu trzech dawek szczepionki w oparciu o ocenę immunogenności (poziom przeciwciał) i badania efektywności szczepienia w warunkach rzeczywistych (badania prowadzone w Austrii) wskazują na ponad 95-proc. skuteczność szczepienia. Nieco mniejszą skuteczność obserwowano u osób w wieku powyżej 50. roku życia" - zaznacza Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego - Państwowy Zakład Higieny.

Szczepienie przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu to szczepienie odpłatne.

Należy pamiętać, że szczepionka przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu nie stanowi ochrony przed innymi chorobami odkleszczowymi.

Jak wskazuje Główny Inspektorat Sanitarny (GIS), szczepienie przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu zalecane jest szczególnie osobom przebywającym na terenach o nasilonym występowaniu tej choroby, mianowicie:

• osobom zatrudnionym przy eksploatacji lasu,
• stacjonującemu wojsku,
• funkcjonariuszom straży pożarnej i granicznej,
• rolnikom,
• młodzieży odbywającej staże i praktyki zawodowe,
• turystom i uczestnikom obozów oraz kolonii.

W Programie Szczepień Ochronnych na 2022 rok wskazano również osoby, które często podejmują aktywność fizyczną poza pomieszczeniami, na świeżym powietrzu. O zaszczepieniu się przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu powinni pomyśleć np. biegacze, spacerowicze, grzybiarze, właściciele psów, myśliwi, a także rodziny z małymi dziećmi. Szczepionkę mogą przyjąć już dzieci, które ukończyły pierwszy rok życia.

Jeśli zdecydowałeś się zaszczepić, skonsultuj się z lekarzem.

Po szczepieniu przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu mogą pojawić się:

• ból w miejscu wstrzyknięcia,
• zaczerwienienie,
• obrzęk,
• lekki stan podgorączkowy,
• osłabienie,
• objawy grypopodobne.

Wszystkie wymienione wyżej reakcje ustępują w ciągu kilku dni.

Trzeba pamiętać również o tym, że istnieje kilka przeciwskazań do przyjęcia szczepionki przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu. To: reakcja anafilaktyczna po wcześniejszej dawce szczepionki, nasilona reakcja alergiczna na substancje pomocnicze wchodzące w skład szczepionki oraz ostra choroba przebiegająca z gorączką.

Nie zaleca się szczepienia kobiet w ciąży, z wyjątkiem uzasadnionych okoliczności, gdyż nie przeprowadzono badań nad wpływem tych szczepionek na przebieg ciąży.

CZYTAJ TAKŻE: 

Neuroborelioza a borelioza. Co się dzieje, gdy bakterie atakują układ nerwowy?

Mało znany skutek ugryzienia przez kleszcza. Czym jest zespół alfa-gal?

Nowy sposób na kleszcze. Jest prosty i niezwykle skuteczny