Jama ustna jako barometr zdrowia. Objawy ukrytych niedoborów, których nie warto ignorować

W codziennej gonitwie łatwo zbagatelizować drobne dolegliwości. Przypisujemy je stresowi, zmianie pogody albo temu, że "coś nam zaszkodziło". Tymczasem ciało rzadko milczy - zwłaszcza, jeśli mówimy o miejscach tak czułych jak jama ustna. To właśnie tu, na języku, dziąsłach czy w kącikach ust, mogą pojawić się pierwsze sygnały, że nasz organizm potrzebuje wsparcia.  

I choć wyglądają niepozornie, mogą być ważną wskazówką, że w naszym układzie pokarmowym czy odpornościowym zaczyna czegoś brakować. Witaminy, minerały, mikroelementy - to nie tylko składniki diety, ale i niewidzialni sprzymierzeńcy zdrowia. Kiedy zaczyna ich brakować, to właśnie usta często mówią pierwsze "sprawdzam". 

Niedobór witaminy B12 to jeden z najczęstszych powodów występowania bolesnego zapalenia języka (tzw. języka Huntera). Staje się on wygładzony, piekący, a czasem pojawia się na nim metaliczny posmak. Jak pokazuje raport National Institutes of Health, wśród osób powyżej 60. roku życia aż 15% cierpi na niedobór tej witaminy. 

Witamina B12 odgrywa kluczową rolę w funkcjonowaniu układu nerwowego i krwiotwórczego. Jej niedobór, oprócz objawów w jamie ustnej, może prowadzić do anemii megaloblastycznej, zaburzeń koncentracji, drętwienia kończyn, a nawet stanów depresyjnych. 

Zajady, bladość błon śluzowych, suchość w ustach i nawracające afty to klasyczne objawy niedoboru żelaza. Badanie opublikowane w "Journal of Oral Pathology & Medicine" wykazało, że ponad 60% pacjentów z przewlekłymi owrzodzeniami jamy ustnej miało obniżony poziom ferrytyny, czyli zapasów żelaza. 

Warto wspomnieć, że w skrajnych przypadkach może dojść do rozwoju tzw. zespołu Plummera-Vinsona - schorzenia, które objawia się trudnościami z przełykaniem, anemią i atrofią błony śluzowej przełyku. Częściej dotyczy kobiet w wieku 40-60 lat. 

Cynk pełni w jamie ustnej funkcję "niewidzialnego ochroniarza" - wspomaga gojenie ran, działa przeciwzapalnie i wpływa na jakość śliny. Jego niedobór wiąże się z aftami, utratą smaku i większą podatnością na grzybicę (kandydozę jamy ustnej). Jak pokazują dane z American Journal of Clinical Nutrition, osoby z niskim poziomem cynku znacznie częściej skarżą się na zaburzenia smaku i suchość w ustach. 

Kwas foliowy (witamina B9) i witamina B6 są często pomijane w kontekście zdrowia jamy ustnej, tymczasem ich niedobory mogą prowadzić do pojawiania się bolesnych nadżerek, aft oraz stanów zapalnych języka. Badanie opublikowane w "Oral Diseases" sugeruje, że osoby z nawracającymi zmianami aftowymi mają znacząco niższe poziomy tych witamin w surowicy krwi. 

Warto wspomnieć, że niedobory B6 i kwasu foliowego są powszechne u osób nadużywających alkoholu, palaczy, a także u pacjentów z chorobami jelit (np. celiakią czy zespołem jelita drażliwego). 

Choć kojarzy się głównie ze zdrowiem oczu, witamina A odgrywa ważną rolę w utrzymaniu integralności błon śluzowych. Jej niedobór może prowadzić do suchości w ustach, nadmiernego rogowacenia i większej podatności na infekcje. Według badań Harvard School of Public Health, brak tej witaminy może także spowalniać regenerację tkanek po urazach - również w obrębie jamy ustnej. 

Nie każda ranka w ustach i nie każde pieczenie języka musi od razu oznaczać poważny niedobór. Jeśli jednak objawy utrzymują się dłużej niż kilka dni, nawracają lub towarzyszy im ogólne osłabienie - warto potraktować je poważnie. Najpierw dobrze jest przyjrzeć się swojej diecie. Czy dostarczasz organizmowi wystarczająco dużo żelaza, witamin z grupy B, cynku czy witaminy A? Czy jesz regularnie, różnorodnie i z uwzględnieniem produktów pełnowartościowych? 

Drugim krokiem powinna być diagnostyka laboratoryjna. Najlepiej zacząć od podstawowych badań krwi, takich jak: 

• morfologia z rozmazem - może wykazać anemię, która często towarzyszy niedoborom, 
• poziom ferrytyny - pozwala ocenić zapasy żelaza, 
• poziom witaminy B12, kwasu foliowego i witaminy B6 - kluczowe przy problemach z błonami śluzowymi,
• poziom cynku - szczególnie jeśli pojawiają się afty, trudności z gojeniem i zaburzenia smaku. 

W przypadku nieprawidłowych wyników warto skonsultować się z lekarzem rodzinnym, a także - jeśli objawy są nasilone w jamie ustnej - ze stomatologiem lub periodontologiem. Coraz częściej lekarze współpracują z dietetykami klinicznymi, którzy pomagają dobrać odpowiednią suplementację i zbilansować codzienne posiłki tak, aby niedobory się nie powtórzyły. 

Nie należy też samodzielnie przyjmować suplementów "na wszelki wypadek". Przykładowo - nadmiar witaminy A lub cynku może być toksyczny, a suplementacja witaminy B12 u osoby bez niedoboru bywa po prostu nieskuteczna. Kluczowe jest dostosowanie dawek do faktycznego zapotrzebowania organizmu. 

Źródła:

National Institutes of Health - Vitamin B12 Fact Sheet for Health Professionals

Journal of Oral Pathology & Medicine - Iron deficiency in patients with recurrent aphthous stomatitis

Harvard School of Public Health - The Nutrition Source: Vitamin A

American Journal of Clinical Nutrition - Zinc and oral health

CZYTAJ TEŻ:

Zwiększa ryzyko udarów i cukrzycy. Metoda dwóch minut nie zawsze działa

Krzywy zgryz to nie tylko problem estetyczny. Tyle kosztuje leczenie ortodontyczne w Polsce

Dbanie o higienę jamy ustnej może zmniejszyć ryzyko udaru. Naukowcy odkryli związek