Choruje całe ciało, a objawy łatwo pomylić. Na liście chorób autoimmunologicznych aż 80 jednostek

Ludzki układ odpornościowy to sieć sprawnych połączeń między elementami - komórkami - współpracującymi ze sobą, zależącymi od siebie nawzajem i wykonującymi złożoną pracę na rzecz naszej odporności. Dysponujemy dwoma "rodzajami" odpowiedzi immunologicznej: odpowiedzią bezpośrednią (komórkową, nieswoistą) i odpowiedzią pośrednią (humoralną, swoistą, adaptacyjną). Mechanizmy tej pierwszej są bardziej pierwotne w naszej ewolucji i polegają na reakcjach komórek na inne komórki lub cząsteczki w sposób bezpośredni. Oznacza to, że w reakcji na czynnik niebezpieczny komórka reaguje zniszczeniem, wchłonięciem lub fragmentacją czynnika, który wtargnął do naszego ustroju. Zwyczajnie "zabija" lub niszczy to, co nam zagraża i to w znaczeniu bezpośrednim, dosłownym. Ten rodzaj odporności oparty jest o monocyty, granulocyty i limfocyty T.

Mechanizmy drugiego rodzaju odpowiedzi immunologicznej - adaptacyjnej, humoralnej - są późniejsze ewolucyjnie i opierają się na braku bezpośrednich reakcji między zagrażającym czynnikiem a komórką. To, co świadczy o późniejszym pochodzeniu ewolucyjnym odpowiedzi humoralnej, to fakt, że opiera się ona na tzw. przeciwciałach, czyli substancjach pośredniczących między naszymi komórkami, a patogenem. W całości zależna jest ona od limfocytów B i ich pochodnych - komórek plazmatycznych, które produkują przeciwciała, niszczące czynniki, które nam zagrażają.

Gdy produkcja przeciwciał nastawiona jest tylko na wykrywanie "prawdziwych wrogów" naszego ustroju, np. wirusów, bakterii, grzybów, wszystko jest w porządku. Problem pojawia się, gdy nasze własne przeciwciała reagują na nasze komórki. Moglibyście powiedzieć, że szwankuje u nich system rozpoznawania obcych - i tak jest w istocie. 

Kwestia zdolności rozpoznawania "swój - obcy" opiera się na tzw. głównym układzie zgodności tkankowej (MHC - major histocompatibility complex). Jest to zespół białek, odpowiedzialnych za prezentację antygenów limfocytom T. Antygeny to cząsteczki, które zdolne są wywołać reakcję odpornościową. Mogą być fragmentami wirusów, bakterii i grzybów, mogą występować na powierzchni komórek, np. pasożytów. MCH występuje w trzech wariantach: MCH I, II i III.Gdy MCH II, które znajduje się na komórkach prezentujących antygen (APC - antigen presenting cells), przekazuje fragment antygenu limfocytom T, uruchamiają one reakcję odpowiedzi immunologicznej, która ma prowadzić do unieszkodliwienia antygenu w zakresie jego występowania w całym organizmie. Rusza cała maszyneria komórkowa, która prowadzi do zaostrzenia odpowiedzi immunologicznej: limfocyty T, monocyty i granulocyty walczą z komórkami, rozpoznanymi jako posiadające obcy antygen, rozpoczyna się także produkcja przeciwciał przez plazmocyty, powstałe z limfocytów B.

Czasem zdarza się, że limfocyty, przechodząc swój proces dojrzewania, nie nabywają odpowiednich funkcji rozpoznawczych, w rezultacie czego nie rozróżniają niektórych antygenów tak jak powinny. Prowadzi to do niewłaściwego rozpoznania swoich komórek jako obce, co z kolei przekłada się na generowanie przeciwko nim odpowiedzi immunologicznej. W rezultacie, plazmocyty "uczulane" są na nasze własne komórki i zaczynają wytwarzać przeciwciała przeciwko nim. W tej nierównej i bezsensownej walce organizm próbuje zwalczyć swoje własne komórki, traktując je jak wroga. 

Choroby autoimmunologiczne często nazywamy chorobami z autoagresji, co świetnie oddaje ich główny powód: agresywność własnych komórek przeciwko nam. Jak wspomniałam wcześniej, w tej chwili dysponujemy wiedzą o ponad 80. chorobach z autoagresji, których podłoże autoimmunologiczne zostało udowodnione naukowo, jednak przypuszcza się, że chorób o komponencie autoagresji jest znacznie więcej, tylko nie jesteśmy w stanie jeszcze tego udowodnić. Mechanizm chorób autoimmunologicznych opiera się na aktywacji niekorzystnych genów przez sprzyjające temu zjawisku czynniki środowiskowe, a przynajmniej do tej pory taki ustalono "bezpieczny" konsensus, ponieważ naukowcy nie mają stuprocentowej pewności, co jest dokładną przyczyną zwrócenia się organizmu przeciw samemu sobie. Pewności, że choroba ma mechanizm autoimmunologiczny, dostarcza nam obecność autoprzeciwciał, zwróconych przeciwko naszym własnym komponentom organizmu (np. przeciw komórkom okładzinowym w żołądku lub przeciwko tarczycy) oraz obecność objawów, które klasyfikowane są jako uciążliwe dla pacjenta. Do chorób z autoagresji zaliczamy, między innymi:

• układowe choroby tkanki łącznej (np. toczeń rumieniowaty układowy, chorobę reumatyczną, zespół Sjorgena),
• chorobę Gravesa - Basedowa,
• chorobę Hashimoto,
• miastenię rzekomoporaźną,
• stwardnienie rozsiane,
• niedokrwistość Addisona-Biermera,
• sarkoidozę,
• wrzodziejące zapalenie jelita grubego,
• chorobę Leśniewskiego - Crohna,
• cukrzycę typu 1.,
• bielactwo,
• łuszczycę

i wiele innych.

Do rozpoznania choroby autoimmunologicznej konieczne są zasadniczo dwa czynniki: obecność charakterystycznych przeciwciał, skierowanych przeciwko własnym komórkom, oraz obecność charakterystycznych objawów/ grup objawów, dających się przyporządkować do danej choroby. Rozpoznania dokonuje zazwyczaj lekarz specjalista, do którego jesteśmy kierowani przez lekarza POZ. Często specjalistą tym jest reumatolog, jednakże w przypadku objawów, dominujących w konkretnych układach narządowych, rozpoznania dokonują specjaliści z innych dziedzin: neurolog, endokrynolog, diabetolog, dermatolog i inni specjaliści.

O ile badania na obecność przeciwciał we krwi możemy wykonać sami - obecnie cena niektórych badań, np. przeciwciał przeciwtarczycowych, nie jest wygórowana - o tyle do połączenia wątków: wyników badań krwi, badań obrazowych, badań inwazyjnych i rozpoznania objawów niezbędny będzie właściwy człowiek na właściwym miejscu, czyli specjalista. Zwykle rozpoznanie będzie opierał na złożonych i skorelowanych ze sobą wynikach badań i grupach objawów, które wykazuje pacjent. Ponieważ specyficzne badania obrazowe i inwazyjne, takie jak rezonans magnetyczny, tomografia komputerowa, gastroskopia, kolonoskopia, RTG, próba miasteniczna, punkcja płynu mózgowo - rdzeniowego itd. nie są dostępne do wykonania "od ręki", tak, jak badania krwi, czasem rozpoznania dokonuje się w warunkach szpitalnych.

Gdy przez dłuższy czas utrzymują się objawy, które utrudniają nam funkcjonowanie, zwykle szukamy pomocy lekarskiej. Warto jednak skupić się na objawach, które wydają nam się dziwne, atypowe: długotrwały, przewlekły ból, osobliwe i nieznane do tej pory odczucia, np. parestezje, mrowienia, otępienie, przewlekłe poczucie zimna, utrata równowagi, zawroty głowy, szumy uszne, zaburzenia trawienia i perystaltyki, nietypowe stolce, zaburzone oddawanie moczu, bóle stawowe i tym podobne.

Szczególnie powszechnym dla wszystkich chorób autoimmunologicznych objawem jest przewlekłe zmęczenie, które utrzymuje się pomimo odpoczynku i zdrowego snu. Jeśli nie jesteśmy pewni, skąd wynika, bądź jeśli nie ma ono żadnych logicznych podstaw, warto rozważyć konsultację z lekarzem POZ, który skieruje nas na odpowiednie badania i do lekarza specjalisty.

Źródła:

Miller FW. The increasing prevalence of autoimmunity and autoimmune diseases: an urgent call to action for improved understanding, diagnosis, treatment, and prevention. Curr Opin Immunol. 2023 Feb;80. 

Praca zbiorowa, Interna Szczeklika 2023, Medycyna Praktyczna, Kraków 2023.
"Autoimmune diseases". Office on Women's Health. U.S. Department of Health and Human Services. 22 February 2021.  

CZYTAJ TAKŻE: 

Senność bywa objawem. Taki sygnał może wysyłać tarczyca czy wątroba

Ochronisz kości, unikniesz osteoporozy. Najlepsze rady lekarzy

Mrowienia, drętwienia, osłabienie mięśni? To badanie pozwoli ustalić przyczynę