Częściej cierpimy z powodu jego nadmiaru niż niedoboru. Objawy nie tylko ze strony kości i mięśni

Fosfor należy do składników budulcowych. Jest ważny dla organizmu jako budulec kości i zębów, podobnie jak wapń (znaczna część fosforu, bo ok. 85 proc., zlokalizowana jest w zębach i szkielecie). Jest niezbędny do budowy tkanek miękkich, błon komórkowych, wchodzi w skład kwasów nukleinowych, uczestniczy w przemianach tłuszczów i węglowodanów, w przewodzeniu bodźców nerwowych, pomaga w utrzymaniu równowagi kwasowo-zasadowej w organizmie. Mimo że jest tak istotny, pełni tak wiele ról, nie mówi się o nim tak często jak o wspomnianym już wapniu czy magnezie. Może to wynikać z tego, że na ogół nie stwierdza się niedoborów żywieniowych tego składnika. Dużo łatwiej o jego nadmiar. Fosfor dostarczamy do organizmu wraz z pokarmami i płynami. Występuje w większości spożywanych przez nas produktów.

Na stężenie fosforu w osoczu krwi wpływają m.in.: parathormon (PTH) - hormon produkowany przez przytarczyce, witamina D, a także czynność nerek (jeżeli jest ona prawidłowa, to przyjmowanie nawet dużych ilości fosforu bardzo rzadko prowadzi do stanu zwanego hiperfosfatemią, czyli zbyt dużego stężenia fosforanów nieorganicznych we krwi).

Zapotrzebowanie na fosfor zależy przede wszystkim od wieku. Więcej potrzebują go dzieci i młodzież. Zwiększone zapotrzebowanie występuje w okresie intensywnego wzrostu (fosfor jest potrzebny do budowy kości, tkanek i mięśni) i w czasie dojrzewania płciowego.

Dorosły człowiek spożywa ok. 1,5 g fosforu dziennie. Poziom fosforu w surowicy krwi oznacza się jako stężenie fosforanów nieorganicznych. Normy mogą się nieznacznie różnić w zależności od laboratorium, jednak zazwyczaj, w przypadku osób dorosłych, mieszczą się w zakresie 0,9-1,6 mmol/l.

Hipofosfatemia, czyli niedobór fosforu, to zmniejszone stężenie fosforanów we krwi, wynoszące poniżej 0,9 mmol/l. Hipofosfatemia jest rzadko rozpoznawana, przede wszystkim dlatego, że jest to pierwiastek powszechnie dostępny w przeciętnej diecie.

Do najczęstszych przyczyn tego stanu należą: niedostateczna podaż fosforu (dotyczy zwykle osób nadmiernie spożywających alkohol, a także cierpiących na jadłowstręt psychiczny), nadmierna utrata fosforu z moczem (winna jest najczęściej nadczynność przytarczyc), a także przesunięcie fosforu do komórek z płynu pozakomórkowego (m.in. osoby z zasadowicą oddechową i osoby leczone z powodu kwasicy ketonowej, która jest groźnym powikłaniem cukrzycy). Wśród przyczyn niedoboru fosforu znajdziemy też: niedobór witaminy D, przewlekłe choroby przewodu pokarmowego, a także przewlekłe przyjmowanie leków, które hamują wchłanianie fosforu.

Łagodna i przewlekła hipofosfatemia zazwyczaj nie daje żadnych objawów. Jednak, gdy stężenie fosforanów nieorganicznych szybko się zmienia lub spada poniżej 0,5 mmol/l, pacjenci skarżą się m.in. na osłabienie mięśni, drżenia mięśni, bóle kości, zaburzenia świadomości, zwiększoną wrażliwość na infekcje czy nudności i wymioty. W ciężkich przypadkach mogą wystąpić: napady drgawek, zaburzenia pracy serca, upośledzenie siły mięśni oddechowych, a nawet śpiączka. Niedobory fosforu mogą być przyczyną krzywicy u dzieci i osteomalacji u dorosłych. 

Gdy niedobór fosforu jest niewielki, najczęściej wystarczy modyfikacja diety. W ciężkich przypadkach hipofosfatemii stosuje się leczenie dożylne.

Nadmiar fosforu określa się mianem hiperfosfatemii. Stwierdza się go, gdy stężenie fosforanów nieorganicznych we krwi osiąga poziom powyżej 1,6 mmol/l. Może być spowodowany nadmiernym przyjmowaniem fosforu z pokarmami, płynami lub lekami czy upośledzonym wydalaniem przez nerki (hiperfosfatemia jest najczęściej spotykana w przypadku przewlekłej choroby nerek). Zmniejszone wydalanie fosforu z moczem może wynikać także z niedoczynności przytarczyc. Przyczyną nadmiaru fosforu może być również, choć rzadko, "ucieczka" fosforu z komórek i zwiększona jego ilość we krwi.

Hiperfosfatemia prowadzi do hipokalcemii, hamuje wytwarzanie witaminy D, a duże ilości fosforu w diecie mogą ograniczyć wchłanianie składników takich jak cynk, magnez, wapń, żelazo, miedź, co może być przyczyną wielu dolegliwości.

Podobnie jak w przypadku niedoboru nadmiar fosforu zwykle nie powoduje widocznych objawów. Gdy niedobór jest poważniejszy, mogą wystąpić: mrowienia, kurcze mięśni, świąd skóry, bóle i zniekształcenia kości, częste złamania oraz zaburzenia pracy przewodu pokarmowego, w tym biegunki czy wymioty.

Gdy badania wykażą hiperfosfatemię, szuka się jej przyczyny. Leczenie polega na jej usunięciu, a także stosowaniu odpowiedniej diety i leków, które zmniejszają stężenie fosforu.

Fosfor jest wszechobecny - występuje w większości produktów spożywczych, w postaci organicznej i nieorganicznej. Podstawowymi źródłami fosforu organicznego w diecie są: produkty pochodzenia zwierzęcego - mięso (np. wieprzowina), ryby (np. dorsz, śledź w oleju), produkty mleczne, a także produkty pochodzenia roślinnego takie jak orzechy, nasiona suchych roślin strączkowych i inne nasiona (np. słonecznik), grzyby, warzywa (ziemniaki, brokuły, por, kapusta), chleb i inne produkty mączne. Z kolei fosforany nieorganiczne dodaje się do żywności w trakcie produkcji i przetwarzania.

Eksperci podkreślają, że bardzo ważny dla człowieka jest odpowiedni stosunek wapnia do fosforu w diecie. Dla osób dorosłych powinien on wynosić 1:1 lub 1,5:1.

CZYTAJ TAKŻE: 

Pierwiastek odporności odpowiada też za łaknienie i wygląd. Jak cynk wpływa na organizm?

Zalecana z magnezem, na skurcze i lepszy sen. Czy można codziennie brać witaminę B6?

Rano bierz nie tylko witaminę D. Już po kilku dniach odczujesz różnicę