Nieoczywista przyczyna i objawy anemii. Wcale nie chodzi o poziom żelaza

Niedokrwistość, znana powszechnie pod nazwą anemia, to grupa chorób, w której zmniejszeniu ulega stężenie hemoglobiny (Hb): u mężczyzn <13 g/dl, u kobiet <12 g/dl, u kobiet w ciąży <11 g/dl, a w połogu <10 g/dl. 

Ze względu na nasilenie wyróżnia się niedokrwistość:

• łagodną: 10-12 g/dl (stężenie Hb),
• umiarkowaną: 8-9,9 g/dl,
• ciężką: 6,5-7,9 g/dl,
• zagrażającą życiu: <6,5 g/dl.

Cechami wspólnymi wszystkich niedokrwistości są następujące objawy podmiotowe i przedmiotowe:

• osłabienie i męczliwość,
• upośledzenie uwagi i koncentracji,
• ból i zawroty głowy,
• tachykardia i duszność,
• bladość skóry i błon śluzowych, czasem zażółcenie.

Wyróżnia się trzy główne grupy niedokrwistości, ze względu na przyczynę powstania:

• pokrwotoczne,
• spowodowane upośledzeniem procesu powstawania erytrocytów,
• spowodowane skróceniem czasu życia erytrocytów.

Niedokrwistością pokrwotoczną nazywamy niedobór erytrocytów (w konsekwencji - hemoglobiny), u podłoża którego leży krwawienie. Krwawienie to może odbywać się z różnych miejsc w ciele, może być łatwo dostrzegalne - zewnętrzne, oraz niewidoczne na zewnątrz - wewnętrzne. Bez względu na rodzaj krwawienia w niedokrwistości pokrwotocznej dochodzi do przerwania ciągłości naczyń i wypływu krwi z łożyska naczyniowego. Szczególnie groźne są niedokrwistości spowodowane krwotokiem wewnętrznym, ponieważ nie widać krwawienia, pacjent czuje się coraz gorzej, a nie ma ku temu uchwytnej przyczyny. Potrzeba dobrego klinicysty, który w porę zleci badania, aby uniknąć wykrwawienia, zagrażającego życiu.

Niedokrwistości pokrwotoczne cechują się charakterystycznym obrazem w badaniach laboratoryjnych:

• ze względu na szybki upływ krwi dochodzi do spadku poziomu Hb i liczby erytrocytów;
• w rozmazie krwi pojawiają się przenikające ze szpiku kostnego komórki erytroblastów - prekursory dojrzałych erytrocytów, które szpik kostny wypuszcza szybciej do krążenia ogólnego, aby zneutralizować deficyt erytrocytów;
• zwiększa się liczba leukocytów;
• występuje nadpłytkowość (zwiększenie liczby płytek krwi).

Niedokrwistości pokrwotoczne mogą być ostre i przewlekłe, jednak, niezależnie od przebiegu, znalezienie miejsca wypływu krwi z naczyń, zatrzymanie krwawienia i wdrożenie leczenia jest kluczowe dla uratowania życia pacjenta. Duży upływ krwi poza naczynia krwionośne może spowodować wstrząs hipowolemiczny wynikający z utraty objętości krwi krążącej, zagrażający zgonem.

Ta grupa niedokrwistości obejmuje szerokie spektrum chorób, do których należą niedokrwistości:

• niedoborowe,
• hipoplastyczne,
• aplastyczne,
• dysplastyczne.

Najbardziej znana i najpowszechniejsza jest niedokrwistość niedoborowa, która występuje z powodu upośledzonej syntezy erytrocytów w szpiku kostnym, będącej pokłosiem niedostatecznego zaopatrzenia organizmu w substancje odżywcze, potrzebne w procesie erytropoezy. Należą do nich:

• żelazo (najbardziej znane),
• witamina B12,
• kwas foliowy,
• miedź.

Możemy zatem cierpieć na anemię, pomimo żelaza "w normie", np. w wyniku niedoboru witaminy B12, o czym już niewielu z nas pamięta, a może i niewielu wie. 

Niedokrwistości niedoborowe cechuje charakterystyczny obraz mikroskopowy: w niedoborze żelaza pojawiają się zniekształcone, małe erytrocyty - mikrocyty, w niedokrwistości z niedoboru B12 lub kwasu foliowego - makrocyty, czyli zbyt duże erytrocyty. Dlatego często można się spotkać z określeniem niedokrwistości mikro- i makrocytarnych, jako doprecyzowanie określenia niedokrwistości niedoborowych.

Niedokrwistość aplastyczna występuje rzadko, w przebiegu aplazji szpiku kostnego. Aplazja może być spowodowana napromieniowaniem (np. w radioterapii) lub zatruciem, a także niektórymi lekami. Niedokrwistość taka charakteryzuje się prawidłowym kształtem erytrocytów, które zawierają odpowiednie ilości hemoglobiny, jednak w zmniejszonej liczbie. Liczba erytrocytów stale spada, w wyniku czego, pomimo wysycenia komórek hemoglobiną, spada ilość hemoglobiny i zmniejsza się hematokryt (procentowy odsetek krwinek czerwonych).

Niedokrwistość hipoplastyczna występuje ekstremalnie rzadko jako wynik zaniku tłuszczowego w szpiku kostnym. Szpik zastępowany jest przez komórki niemające możliwości wytwarzania składników krwi, w związku z czym spada produkcja nie tylko erytrocytów, ale także innych krwinek. Niedokrwistość tę charakteryzuje spadek liczby wszystkich komórek krwi i poważne upośledzenie odporności, a także rozchwiane parametry morfologii.

Niedokrwistość dysplastyczna charakteryzuje się wieloma, ciężkimi i specyficznymi, zmianami, występującymi w przebiegu zespołów mielodysplastycznych, związanych z uszkodzeniem szpiku.

W tej różnorodnej grupie chorób znajdują się niedokrwistości wrodzone i nabyte, a także hemoglobinopatie. Wrodzone niedokrwistości, w których erytrocyty przeżywają krócej niż zwykle, związane są z upośledzeniem budowy erytrocytów lub zawartości enzymów w erytrocytach. Do niedokrwistości nabytych w tej grupie zalicza się hemoglobinurię oraz upośledzenie erytrocytów jako pokłosie zakażenia wirusowego lub bakteryjnego, np. paciorkowcem anginy.

Hemoglobinopatie to choroby, w których upośledzona jest budowa hemoglobiny, co pociąga za sobą niewydolność erytrocytów i skrócenie ich czasu przeżycia. Należą tu talasemia czy anemia sierpowata.

Niedokrwistości chorób przewlekłych to taki rodzaj anemii towarzyszącej, do której dochodzi w wyniku postępowania chorób przewlekłych. Charakteryzują się zmniejszeniem liczby erytrocytów i retikulocytów, niskim stężeniem żelaza i transferyny, ale wysokim stężeniem ferrytyny. Ujawniają się po pojawieniu się objawów choroby podstawowej.

Przede wszystkim należy oznaczyć: żelazo, ferrytynę, transferynę, zdolność wiązania żelaza, poziom witaminy B12 i kwasu foliowego. Należy wykonać morfologię, najlepiej z rozmazem. W przypadku występowania objawów, które mogą towarzyszyć anemii, oraz z wynikami badań w celu interpretacji należy zwracać się do klinicystów. I tutaj, jak w przypadku wielu innych badań, samemu trudno będzie coś ustalić, a na pewno samemu nie można się zdiagnozować.

Źródła:

Praca zbiorowa, Interna Szczeklika 2023, Medycyna Praktyczna, Kraków 2023.

https://www.mp.pl/pacjent/hematologia/choroby/152170,niedokrwistosc-anemia.

CZYTAJ TAKŻE: 

Czego nie należy robić przed badaniem krwi? Nie chodzi tylko o jedzenie

Mokra poduszka po nocy? Zbadaj poziom witaminy D, tarczycę i trzustkę

Znasz swoją grupę krwi? Zawiera ważną informację o twoim organizmie