Podstępna choroba, która odbiera sprawność. Sarkopenia rozwija się latami

Sarkopenia oznacza zmniejszenie masy i siły mięśni szkieletowych. Nazwa pochodzi z języka greckiego i oznacza "niedobór ciała", "utratę ciała". I rzeczywiście - choroba stopniowo upośledza czynności ruchowe i odbiera sprawność fizyczną, z czasem może prowadzić do zaburzeń równowagi, upadków i kontuzji. W efekcie zmagające się z nią osoby narażone są na spadek odporności, zaburzenia kardiologiczne, kłopoty ze snem, depresję, a nawet przedwczesną śmierć.

Nie udało się ustalić jednoznacznych przyczyn choroby. Jest ona jednak ściśle powiązana ze starzeniem się organizmu - obliczono, że po 50. roku życia masa mięśni spada średnio o 6 proc. w ciągu każdej kolejnej dekady. Oznacza to, że u 85-latków możemy mieć do czynienia z ubytkiem mięśni aż o 1/4. Możemy wtedy mówić o sarkopenii pierwotnej, czyli związanej z wiekiem. Jej przyczyny to: 

• zmiany we włóknach mięśniowych, które są odpowiedzialne za siłę;
• pogorszenie funkcji nerwowo-mięśniowych;
• pogorszenie jakości neuronów ruchowych;
• zmiany hormonalne (mniejsza wrażliwość tkanek na hormony i zaburzony metabolizm białek mięśniowych). 

Choroba często atakuje jednak znacznie młodsze osoby, a jej przyczyn należy upatrywać w niezdrowym stylu życia. Mamy wtedy do czynienia z sarkopenią wtórną, a jej przyczyny to: 

• siedzący tryb życia; 
• brak regularnej aktywności fizycznej (spacer, gimnastyka, jazda na rowerze, pływanie itp.);
• nieprawidłowa dieta: za niska lub zbyt wysoka kaloryczność posiłków, a także zaburzone proporcje składników odżywczych (najczęściej zbyt duża ilość węglowodanów i tłuszczów, a za mała białka), niedostosowane do wieku, płci i potrzeb;
• niedobór witaminy D3;
• nadmierne spożywanie alkoholu i palenie papierosów;
• przyjmowanie niektórych leków.

Ryzyko sarkopenii rośnie wraz z wiekiem nie tylko ze względu na fizjologiczne zmiany w strukturze mięśni czy układzie hormonalnym. Duży wpływ na jej rozwój mają tzw. choroby współistniejące: 

• choroby układu krążenia (powodują niedokrwienie mięśni i sprzyjają ich uszkodzeniom);
• cukrzyca i insulinooporność (mogą uszkadzać system nerwowy, zaburzają metabolizm organizmu);
• otyłość (przewaga tkanki tłuszczowej kosztem masy mięśniowej);
• choroby układu pokarmowego, jadłowstręt (zaburzenia wchłaniania składników odżywczych i ich niedobory w organizmie);
• zaburzona mikroflora jelitowa (zwiększa ryzyko występowania stanów zapalnych i zaburzeń metabolicznych);
• choroby metaboliczne i endokrynologiczne;
• nowotwory (wywołują przewlekły stan zapalny, który prowadzi do rozpadu tkanek mięśniowych). 

Ryzyko choroby zwiększa także:

• dłuższe unieruchomienie spowodowane np. złamaniem nogi,
• stan po zabiegach i operacjach, leczeniu szpitalnym i rekonwalescencji, 
• silny stres psychiczny (ostry lub przewlekły), 
• ostra choroba somatyczna. 

Pierwsze symptomy choroby łatwo przeoczyć, ale zaniepokoić powinno nas:

• osłabienie mięśni, 
• przewlekłe zmęczenie,  
• unikanie aktywności fizycznej, 
• problemy z wykonywaniem podstawowych czynności fizycznych,  
• zaburzenia równowagi i pogorszenie koordynacji ruchowej, 
• spadek masy ciała (z wyjątkiem otyłości sarkopenicznej). 

Powikłania sarkopenii mogą być bardzo groźne i prowadzić do jeszcze większej niepełnosprawności. Chorzy są narażeni na upadki i kontuzje, a co za tym idzie dalsze unieruchomienie. To z kolei zwiększa ryzyko chorób serca, osteoporozy, nadwagi i otyłości. Sarkopenia może być przyczyną zaburzeń metabolicznych i hormonalnych. Brak sprawności fizycznej przyczynia się do kłopotów ze snem i znacznego obniżenia nastroju. Starsze osoby zmagające się z chorobą z czasem stają się wykluczone społecznie. 

Sarkopenia to podstępna choroba, która długo może nie dawać żadnych oczywistych objawów. Uwagę powinno zwrócić przedłużające się pogorszenie kondycji fizycznej, mniejsza wytrzymałość na wysiłek i osłabienie mięśni. Jeśli zauważymy u siebie te objawy, należy zwrócić się o pomoc do neurologa. 

Przesiewowy test kwalifikujący do dalszej diagnostyki opiera się na wywiadzie z pacjentem (ocena trudności podnoszenia ciężkich rzeczy, przemieszczania się, wstawania z krzesła czy wchodzenia po schodach) i ocenie siły mięśni kończyn dolnych i górnych (test wstawania z krzesła, test siły uścisku ręki przy pomocy dynamometru ręcznego). Charakterystycznym badaniem w diagnostyce sarkopenii jest test "wstań i idź". Pacjenta prosi się o wstanie z krzesła, przejście 3 metrów, odwrócenie się, powrót do krzesła i ponowne zajęcie na nim miejsca. Jeśli czas wykonania testu przekracza 10 sekund, możemy mieć do czynienia z sarkopenią.

Dalsza diagnostyka obejmuje pomiar masy mięśni za pomocą tomografii komputerowej, rezonansu magnetycznego lub badania DEXA (skanowanie ciała za pomocą niskich dawek promieniowania X). Ostatnim etapem diagnostyki jest ocena zaawansowania choroby za pomocą testów sprawnościowych (np. test szybkości chodu).  

Zarówno leczenie, jak i profilaktyka sarkopenii obejmują zmianę stylu życia. Kluczowa jest regularna aktywność fizyczna oraz zdrowa, zbilansowana dieta. Istotnym czynnikiem jest zachowanie prawidłowej masy ciała oraz leczenie chorób przewlekłych (w szczególności cukrzycy, osteoporozy czy schorzeń układu krążenia). 

Dieta ma kluczowy wpływ na zahamowanie rozwoju sarkopenii, a także zmniejszenie jej objawów. Chorzy powinni spożywać 5-6 posiłków dziennie i pić co najmniej 2 litry płynów. Dieta musi być bogata w białko (drób, ryby, jaja) i zdrowe tłuszcze (oleje roślinne, oliwa), a o ilości i kaloryczności powinien zdecydować lekarz lub dietetyk, uwzględniając zapotrzebowanie i choroby współistniejące. Zaleca się spożywanie produktów pełnoziarnistych, warzyw i owoców. Ograniczyć należy czerwone mięso, tłuszcze pochodzenia zwierzęcego i wszelkie produkty wysokoprzetworzone (słodycze, słone przekąski, gotowe dania). Konieczna może być suplementacja witaminą D3. 

Kluczem do zachowania sprawności fizycznej jest ruch oraz odpowiednio dobrane ćwiczenia. W zapobieganiu rozwojowi choroby pomocne będą ćwiczenia aerobowe (marsz, bieganie, jazda na rowerze, pływanie). Wzmacniają one mięśnie, poprawiają metabolizm i redukują tkankę tłuszczową. Za zwiększenie masy mięśniowej i siły mięśni odpowiadają z kolei ćwiczenia oporowe (np. przy użyciu taśm i hantli). Ćwiczenia powinien dobrać fizjoterapeuta, który uwzględni potrzeby i możliwości pacjenta. Zaleca się, aby stopniowo zwiększać czas i intensywność wysiłku. Ocenia się, że w przypadku osób starszych zmagających się z sarkopenią najlepsze efekty przynosi połączenie ćwiczeń wytrzymałościowych i oporowych. Powinno się je wykonywać przez 3-5 dni w tygodniu. 

Źródła:

Mziray M., Żuralska R., Siepsiak M. i wsp.: Sarkopenia - marginalizowany problem wieku podeszłego. Piel Pol. 2017;3(65):506-513.

Konecka M., Kotkowiak L ., Rotter I.: Sarkopenia - czynniki ryzyka, patogeneza, zasady rozpoznawania. Piel Pol. 2020; 16(4).

CZYTAJ TAKŻE:

Ochronisz kości, unikniesz osteoporozy. Najlepsze rady lekarzy

Nawyki, które rujnują stawy. Punkt trzeci to dla wielu duże zaskoczenie

Niedobór wapnia i witaminy D daje ciężkie powikłania. Czym jest rozmiękanie kości?