Spis treści:
- Czym nowotwór złośliwy różni się od raka?
- Dlaczego komórki nowotworowe mogą się tak szybko dzielić?
- Jak komórki nowotworów złośliwych nabierają nieśmiertelności?
- Jak powstają przerzuty?
- "Drzemiące" komórki nowotworowe
Czym nowotwór złośliwy różni się od raka?
W potocznym języku przyjęło się używać określeń "nowotwór złośliwy" i "rak" jako synonimy, niemalże naprzemiennie. Nie jest to jednak poprawne. Nowotwór złośliwy to każdy nowotwór, który ma w sobie cechy złośliwości, niezależnie od swojego pochodzenia. Jest to więc każdy guz, który m.in. ma zdolność przerzutowania do odległych narządów. Do tej grupy zalicza się raki, mięsaki i inne nowotwory nienależące do tych dwóch grup (np. chłoniaki czy białaczki). Rak jest nowotworem złośliwym wywodzącym się z komórek pochodzenia nabłonkowego wyściełających m.in. płuca, przewód pokarmowy czy obecnych na powierzchni skóry. Dlatego mówimy np. o raku płuca czy przewodu pokarmowego.
Zatem można powiedzieć, że każdy rak jest nowotworem złośliwym, jednak nie każdy nowotwór złośliwy jest rakiem. Przykładowo - nowotworów złośliwych z komórek mięśni czy kości nie powinniśmy nazywać rakami, są to mięsaki. Podobnie jest w przypadku nowotworów krwi, np. białaczek - mimo że mają złośliwy charakter, to nie są one rakami, bo nie wywodzą się z komórek nabłonka.
Dlaczego komórki nowotworowe mogą się tak szybko dzielić?
Jedną z cech nowotworów złośliwych, która sprawia, że są one tak groźne, jest zdolność do niekontrolowanych i często bardzo szybkich podziałów. U podłoża tego procesu leżą mutacje w genach zwanych protoonkogenami. W prawidłowych warunkach są one odpowiedzialne za zapoczątkowywanie i regulację podziałów komórkowych. Niestety, kiedy dojdzie do ich mutacji, zamieniają się w onkogeny. Ich aktywność sprawia, że dotychczas zdrowa komórka zaczyna stale otrzymywać sygnały do dzielenia się. Prowadzi to do jej niekończących się podziałów.
Zobacz również:
Jak komórki nowotworów złośliwych nabierają nieśmiertelności?
Niezwykle ciekawą właściwością wielu komórek nowotworów złośliwych jest ich nieśmiertelność. W prawidłowych warunkach komórki zużyte bądź zmutowane są poddawane procesowi apoptozy, czyli kontrolowanej śmierci. Odpowiada on m.in. za zdolności regeneracyjne tkanek, ale również chroni organizm przed nowotworzeniem. Istnieje wiele czynników hamujących i nasilających ten proces, jednak do najważniejszych zalicza się gen p53 i gen bcl-2.
Białko będące produktem genu p53 w zdrowych komórkach hamuje podziały komórkowe. W wielu komórkach nowotworowych (m.in. w raku piersi, jajnika, płuc, prostaty i jelita grubego) dochodzi do mutacji tego genu. Sprawia to, że gen p53 przestaje działać prawidłowo, dzięki czemu komórka może się niekontrolowanie dzielić. Z kolei gen bcl-2 w przeciwieństwie do genu p53 pobudza podziały komórkowe. W komórkach m.in. białaczek czy chłoniaków nieziarniczych stwierdzono nadekspresję tego genu, przez co powstaje nadmiar białka BCL-2. Efekt tego procesu jest podobny - komórki zaczynają się niekontrolowanie dzielić i "uciekają" spod mechanizmów obronnych gospodarza, co nadaje im nieśmiertelność.
Jak powstają przerzuty?
Zdolność do tworzenia przerzutów jest głównym czynnikiem różniącym nowotwory łagodne od złośliwych. Proces ten jest wieloetapowy i bardziej skomplikowany, niż mogłoby się wydawać.
Przedostawanie się komórek raka do krwi
Początkowo komórki nowotworu złośliwego z miejsca wzrostu przedostają się do okolicznych naczyń krwionośnych. Jest to możliwe dzięki produkcji specjalnych enzymów, głównie metaloproteinaz rozkładających kolagen, lamininę i inne składniki tkanki łącznej. "Rozpuszczają" one ściany naczynia, co pozwala wymigrować części komórek do krwi.
Przetrwanie we krwi
Po przedostaniu się do krwi komórki guza muszą poradzić sobie z nowym problemem. We krwi człowieka obecnych jest bardzo wiele krwinek białych, które, oprócz walki z patogenami, mają m.in. zdolność niszczenia nieprawidłowych komórek raka. Dlatego zmutowane komórki wytwarzają liczne czynniki hamujące aktywność układu odpornościowego, co gwarantuje im przetrwanie podczas podróży naczyniami krwionośnymi.
Wydostawanie się komórek nowotworu z krwi do tkanek docelowych
Po dłuższej lub krótszej podróży po organizmie komórki nowotworowe opuszczają naczynia i przedostają się do docelowych narządów. Jest to możliwe m.in. dzięki obecności na ich powierzchni tzw. cząsteczek adhezyjnych, które pozwalają im przeniknąć z wnętrza naczynia do otaczających je tkanek.
"Drzemiące" komórki nowotworowe
Obecność "drzemiących" komórek nowotworowych odkryto już w ubiegłym wieku. Są to inaczej mikroprzerzuty, które powstają na długo przed zdiagnozowaniem guza pierwotnego. Ich powstawanie próbowano wytłumaczyć wieloma różnymi teoriami. Jedna z nich mówi, że komórki drobnych przerzutów mogą przeżyć w narządzie bez wytworzonych naczyń krwionośnych. Taki nowotwór jest "uśpiony", natomiast jego aktywacja i wzrost następuje po powstaniu tych naczyń. Inna teoria z kolei głosi, że komórki nowotworów złośliwych mogą być "przechowywane" w narządach niedostępnych dla układu odpornościowego, np. w szpiku kostnym. Zjawisko to nadal jest badane i na chwilę obecną naukowcy nie są zgodni co do jego przyczyn.
CZYTAJ TAKŻE:
Przestrzegaj zaleceń z listy, a znacznie zmniejszysz ryzyko raka. Jest ich 12
Rak ma się w Polsce za dobrze. Jak chorują i leczą się Polacy?
Szczepionka na raka i choroby serca jeszcze w tej dekadzie
