Mogą zwalczyć raka, łagodzą stany zapalne. Leki biologiczne to nadzieja dla wielu chorych

Leki biologiczne to ogólne pojęcie opisujące związki (np. białka, kwasy nukleinowe, cukry), wytworzone przez żywe komórki (bakterii, zwierząt, roślin) w hodowli poza organizmem. Opracowano je dzięki technikom biotechnologicznym i wprowadzono do leczenia.

Termin "leki biologiczne" obejmuje m.in. szczepionki, krew i jej składniki, przeciwciała i insuliny.

Leki biologiczne można klasyfikować również ze względu na ich strukturę i mechanizm działania. Wyróżniamy m.in.:

• przeciwciała monoklonalne - wiążą się z określonymi białkami w organizmie, blokując ich działanie, co osłabia reakcję immunologiczną. Pierwsze przeciwciała były pozyskiwane z komórek mysich, jednak obecnie są "humanizowane", co zmniejsza ich potencjał do wywoływania odpowiedzi odpornościowej. Nazwy tych leków kończą się na "-ab" (rytuksymab, adalimumab, infliksymab);
• białka fuzyjne - zbudowane z dwóch części, z których jedna wiąże się z docelowym białkiem, a druga stabilizuje całą cząsteczkę. Dzięki takiej budowie mają niższą immunogenność. Ich nazwy zazwyczaj kończą się na "-cept" (etanercept, abatacept);
• rekombinowane ludzkie cytokiny - to syntetyczne wersje ludzkich białek lub ich fragmentów, wspierające układ odpornościowy. Ich nazwy często zaczynają się od przedrostka "rhu-".

Biofarmaceutyki mają zdolność do wiązania się z konkretnymi receptorami, a także z komórkami uczestniczącymi w odpowiedzi immunologicznej. Te właściwości sprawiają, że czasami są ostatnią szansą dla pacjentów, u których pozostałe formy terapii nie przyniosły efektu. Dlaczego? 

Wytłumaczmy to na przykładzie przeciwciał monoklonalnych, będących podtypem leków biologicznych. To sztucznie wytworzone przeciwciała, które celują w konkretne białka w organizmie pacjenta. Mogą rozpoznawać i łączyć się z określonymi antygenami, które występują na powierzchni komórek, m.in. komórek nowotworowych. Dzięki temu ich działanie jest zdecydowanie bardziej ukierunkowane w porównaniu z klasycznymi lekami. Co za tym idzie, są skuteczniejszej i jednocześnie wykazują mniej skutków ubocznych.

Biofarmaceutyki mogą:

• pobudzać układ odpornościowy do walki z chorobą poprzez zwiększenie ilości określonych substancji lub komórek;
• blokować działania substancji odpowiedzialnych za rozwój i rozmnażanie się komórek nowotworowych;
• redukować stan zapalny poprzez blokowanie działania substancji odpowiedzialnych za zapalenie lub modulowanie odpowiedzi immunologicznej organizmu.

Leki biologiczne stosuje się głównie w leczeniu chorób autoimmunologicznych, nowotworowych i niektórych chorób przewlekłych o podłożu zapalnym:

• w chorobach autoimmunologicznych, takich jak: reumatoidalne zapalenie stawów, łuszczyca, stwardnienie rozsiane układ odpornościowy atakuje własne tkanki organizmu. Leki biologiczne działają tutaj, ograniczając lub modulując nadmierną reakcję immunologiczną, co pozwala zmniejszyć stan zapalny i złagodzić objawy;
• w przypadku nowotworów (np. Chłoniaków i białaczek, raka piersi, czy raka jelita grubego) komórki ciała dzielą się w sposób niekontrolowany. Leki biologiczne mogą działać precyzyjnie na komórki nowotworowe, oszczędzając zdrowe tkanki, co zmniejsza ryzyko efektów ubocznych i zwiększa skuteczność leczenia.
• w chorobie Crohna i wrzodziejącego zapalenia jelita grubego, astmie i cukrzycy typu 1 - biofarmaceutyki poprzez blokowanie lub modulowanie działania czynników zapalnych, mogą być skuteczne w leczeniu wielu z tych schorzeń.

W Polsce leki biologiczne są refundowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia, dlatego pacjenci mogą otrzymać zwrot części kosztów leczenia tymi lekami. To dość istotne, dlatego że terapia biologiczna jest droga. Jej średni koszt może wynieść od 5000 zł do nawet 30 000 zł.

Dynamiczny rozwój rynku farmaceutycznego daje pewne nadzieje na obniżenie kosztów leczenia. Wszystko przez wprowadzenie tzw. leków biopodobnych - odpowiedników oryginalnych leków biologicznych, które są tańsze i łatwiej dostępne. Trwają też intensywne prace nad nowymi przeciwciałami, które będą jeszcze bardziej precyzyjne, a także nad terapiami komórkowymi i genowymi, które mogą stać się kolejnym krokiem w ewolucji leków biologicznych.

Leki biologiczne, choć skuteczne, niosą ze sobą pewne ryzyko działań niepożądanych. Ich specyficzne działanie na układ odpornościowy sprawia, że pacjenci mogą doświadczać efektów ubocznych, takich jak: reakcje alergiczne, zmniejszona odporność na infekcje, czy podrażnienia w miejscu wstrzyknięcia. Mimo że zazwyczaj są lepiej tolerowane niż tradycyjne terapie, mogą powodować reakcje immunologiczne, szczególnie przy długotrwałym stosowaniu. 

Z tego powodu bezpieczeństwo ich stosowania jest ściśle monitorowane przez lekarzy, a pacjenci muszą regularnie przechodzić badania kontrolne. Pomimo ryzyka, leki biologiczne są uznawane za bezpieczne i skuteczne narzędzie leczenia, a postęp technologiczny pozwala stale ulepszać ich profil bezpieczeństwa.

Źródła:

1. Martins AC, Oshiro MY, Albericio F.. Trends and Perspectives of Biological Drug Approvals by the FDA: A Review from 2015 to 2021. Biomedicines. 2022
2. E. J. Kucharz, M. Stajszczyk, B. Batko, M. Brzosko, S. Jeka, A. Kotulska, M. Majdan, W. Samborski, J. Świerkot, P. Wiland, Z. Żuber, Biopodobne leki biologiczne w reumatologii, "Forum Reumatologiczne" 2017
3. Europejska Agencja Leków, Komisja Europejska. (2019). Leki biopodobne w UE. Poradnik dla pracowników służby zdrowia.

CZYTAJ TAKŻE:

Glikokortykosteroidy są owiane złą sławą. Jakie efekty uboczne mogą wywołać?

"Produkcja krwi okazała się niemożliwa". Wiele osób żyje tylko dzięki krwiodawcom

Co roku diagnozę słyszy 6 tysięcy Polek. Rak szybko daje pierwsze objawy