Glikokortykosteroidy są owiane złą sławą. Jakie efekty uboczne mogą wywołać?

Przyjęło się, że popularne steroidy, to dość nieprecyzyjna nazwa glikokortykosteroidów, czyli syntetycznych leków o działaniu hamującym układ odpornościowy. Niemniej związki te nie są obce organizmowi: glikokortykosteroidy (GKS) występują także naturalnie, jako hormony regulujące przemiany: białek, tłuszczów i węglowodanów. Produkuje je kora nadnerczy pod kontrolą przysadki mózgowej. Zalicza się do nich: kortykosteron, kortyzon i kortyzol, lepiej znany jako hormon stresu. Z kolei dostępne na rynku leki to przede wszystkim: prednizon, prednizolon, budezonid czy hydrokortyzon.

Syntetyczne steroidy, wykazują silne właściwości przeciwzapalne i przeciwalergiczne, co oznacza, że zmniejszają aktywność układu odpornościowego, łagodząc objawy chorób zapalnych i autoimmunologicznych. Leki te przepisywane są w leczeniu różnych dolegliwości, wtedy kiedy trzeba wyciszyć szalejące zapalenie. 

Wykorzystuje się je w leczeniu chorób takich jak np.: astma, przewlekła obturacyjna choroba płuc, alergie, reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń, choroby skóry, czy przewlekłe zapalenia jelit. W niektórych sytuacjach przydają się również w obniżaniu zwiększonego ciśnienia śródczaszkowego i w celu ograniczenia nadmiernego wydzielania hormonów nadnerczy.

GKS jako silne leki, niosą za sobą liczne działania niepożądane, które ujawniają się raczej u pacjentów zażywających je przez dłuższy czas. A oto kilka z nich:

• osłabienie układu odpornościowego - jak już zostało wspomniane, steroidy hamują aktywność układu odpornościowego, a to z kolei skutkuje tym, że organizm ma upośledzone bariery obronne. Pacjenci stosujący leki z tej grupy, są bardziej podatni na choroby wirusowe, bakteryjne i grzybicze;
• problemy żołądkowo-jelitowe - długotrwała terapia steroidowa zwiększa ryzyko wystąpienia wrzodów żołądka i dwunastnicy oraz zapaleń błony śluzowej żołądka. Objawy takie jak ból brzucha, niestrawność czy zgaga wymagają natychmiastowej konsultacji z lekarzem;
• negatywny wpływ na psychikę - skutki uboczne stosowania steroidów obejmują także zmiany nastroju, wahania emocjonalne, a nawet depresję lub stany lękowe. U niektórych osób mogą wystąpić objawy agresji i drażliwości;
• wpływ na układ hormonalny i metabolizm - zażywanie steroidów przez dłuższy czas może prowadzić do zmian hormonalnych, w tym nadmiernego przyrostu masy ciała, odkładania tkanki tłuszczowej w okolicach twarzy i brzucha oraz wzrostu poziomu cukru we krwi. U niektórych może dojść nawet do rozwoju cukrzycy steroidowej. Dodatkowo steroidy mogą powodować utratę gęstości kostnej, zwiększając ryzyko osteoporozy i złamań, szczególnie u osób starszych.;
• problemy skórne - kolejnym działaniem niepożądanym opisywanych środków są także zmiany skórne, jak trądzik, rozstępy, oraz powolne gojenie się ran.

Czas stosowania glikokortykosteroidów (GKS) zależy od rodzaju schorzenia, nasilenia objawów oraz indywidualnej reakcji pacjenta na leczenie. W terapii ostrych stanów zapalnych i nagłych zaostrzeń chorób, takich jak astma czy alergiczne reakcje skórne, GKS są zazwyczaj przepisywane na krótki okres - od kilku dni do maksymalnie kilku tygodni. Taka praktyka zmniejsza ryzyko działań niepożądanych, które mogą wystąpić przy dłuższym przyjmowaniu.

W przypadku chorób przewlekłych, jak np. reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń czy inne ciężkie choroby autoimmunologiczne, leczenie GKS może być długoterminowe i trwać miesiącami, a nawet latami.

Glikokortykosteroidy działają na cały organizm, dlatego pacjentom często zaleca się dodatkową ochronę, zwłaszcza jeśli czeka ich długotrwała kuracja. Osłoną określa się tu zestaw środków lub leków, które zmniejszają ryzyko działań niepożądanych. Na przykład, steroidy mogą osłabiać błonę śluzową żołądka i zwiększać ryzyko wrzodów, w związku z czym lekarze często zalecają przyjmowanie leków zabezpieczających żołądek, czyli inhibitorów pompy protonowej (IPP).

Ważne jest także wsparcie układu kostnego, ponieważ steroidy mogą prowadzić do demineralizacji kości i osteoporozy. Podczas terapii lekarze mogą więc zalecać suplementację wapnia i witaminy D, a czasem nawet stosowanie dodatkowych leków wzmacniających kości. Poza tym, ze względu na zintensyfikowane zużycie białek przy stosowaniu GKS podczas leczenia może być wskazana większa podaż białka w pokarmie.

Źródła:

Farmakologia. Rang i Dale. Humprey P. Rang, Maureen M. Dale, James M. Ritter i in. Edra Urban & Partner. Wydanie 2. 2014.

Mutschler. Farmakologia i toksykologia. Ernst Mutschler, Gerd Geisslinger, Heyo K. Kroemer i in. MedPharm Polska. Wydanie 4. 2016.

CZYTAJ TAKŻE:

Leki na ból i gorączkę bez recepty nie są dobre dla każdego. Co trzeba wiedzieć o NLPZ?

Choruje całe ciało, a objawy łatwo pomylić. Na liście chorób autoimmunologicznych aż 80 jednostek

Podstępna choroba, która odbiera sprawność. Sarkopenia rozwija się latami