Nietolerancja laktozy to powszechna przypadłość. Jak się objawia?

Laktoza, dwucukier mleczny (zwana też po prostu cukrem mlecznym lub cukrem mlekowym), to organiczny związek chemiczny z grupy węglowodanów zbudowany z cząsteczki glukozy i galaktozy (monocukrów). Naturalnym jej źródłem jest mleko ssaków - to właśnie dzięki niej ma ono słodki smak. Laktozę znajdziemy w mleku kobiecym, mleku krowim, kozim, owczym, ale też w mleku w proszku, a także w takich produktach mlecznych jak jogurty, maślanki, kefiry, sery, masła i lody. Na pozór niekojarzące się z mlekiem produkty również mogą zawierać laktozę. Do takich zaliczamy te mające w składzie czekoladę, ale też bardziej ogólnie - słodycze, chleby i wyroby piekarnicze (np. drożdżówki) czy płatki śniadaniowe. Co ciekawe, laktoza występuje również w wędlinach oraz niektórych lekach.

Nietolerancją laktozy nazywamy stan, w którym nasz organizm nieprawidłowo reaguje po spożyciu wyżej wymienionych produktów, a my odczuwamy nieprzyjemne dolegliwości ze strony układu pokarmowego.

Nietolerancji laktozy nie należy mylić z alergią na mleko - to dwie różne przypadłości.

Do nietolerancji laktozy prowadzi niedobór lub całkowity brak enzymu trawiennego, jakim jest laktaza znajdująca się w nabłonku jelitowym. Enzym ten potrzebny jest do rozkładu laktozy na wspomniane już cukry proste - glukozę i galaktozę. Kiedy w organizmie brakuje laktazy, nierozłożona laktoza fermentuje w jelicie grubym pod wpływem bakterii, co tłumaczy występowanie wzdęć, bólów brzucha czy biegunek.

Wyróżniamy trzy główne typy nietolerancji laktozy. 

Nietolerancja wrodzona (alaktazja) występuje bardzo rzadko, a mówimy o niej, gdy dziecko od urodzenia nie posiada zdolności wytwarzania laktazy. Nietolerancja pierwotna (hipolaktazja) daje o sobie znać z kolei w okresie dojrzewania lub we wczesnej dorosłości - wcześniej mleko i przetwory mleczne nie wywoływały niepożądanych reakcji, a w pewnym wieku przestają być przez organizm tolerowane. Ten typ nietolerancji laktozy może rozwijać się wskutek mutacji genu LCT (to przez niego jest kodowana produkcja laktazy). Nietolerancja wtórna (nabyta) może z kolei mieć charakter przejściowy lub utrwalony - wszystko zależy od rodzaju czynnika, który odpowiada za uszkadzanie błony śluzowej jelita cienkiego, i okresu, w jakim ono następuje. Nabyta nietolerancja laktozy może być wynikiem przyjmowanych leków czy niektórych jednostek chorobowych (wspomnieć należy chociażby o zakażeniach żołądkowo-jelitowych, zespole Leśniowskiego-Crohna czy zespole jelita krótkiego).

Zmniejszenie aktywności wydzielania enzymu odpowiadającego za trawienie laktozy występuje również w wyniku zabiegów chirurgicznych bądź długotrwałej diety pozbawionej mleka oraz jego pochodnych. 

Nietolerancja laktozy jest powszechnym zjawiskiem - dotyczy nawet ponad 30 proc. Polaków. Co ciekawe, nietolerancja laktozy to problem nawet 95 proc. Chińczyków.

Nietolerancja laktozy, jak już zaznaczyliśmy wcześniej, objawia się dolegliwościami ze strony układu pokarmowego. W tej przypadłości występują:

• bóle brzucha,
• nudności i wymioty,
• wzdęcia,
• kolki,
• biegunki,
• oddawanie nadmiernej ilości gazów,
• przelewanie w jelitach (objawia się charakterystycznym odgłosem w brzuchu),
• uczucie napięcia i pełności.

Wymienione objawy nietolerancji laktozy mogą pojawić się od pół godziny do dwóch godzin od spożycia produktów zawierających laktozę. Różna może być ich intensywność.

Po wypiciu mleka lub zjedzeniu produktów mlecznych pojawiają się u ciebie dziwne dolegliwości? Sprawdź, jakie badania możesz wykonać, by dowiedzieć się, czy stoi za tym nietolerancja laktozy. 

W diagnostyce nietolerancji laktozy wykorzystuje się:

• próbę eliminacyjną - to jedna z najczęściej stosowanych metod. Jej istotą jest wyeliminowanie na okres dwóch tygodni mleka i produktów mlecznych z diety. W tym czasie obserwuje się, czy ustępują objawy charakterystyczne dla nietolerancji laktozy (biegunki, wzdęcia itp.). Następnie znów wraca się do produktów zawierających laktozę. Jeśli w okresie stosowania diety bezlaktozowej uciążliwe dolegliwości nie występowały, a potem, za sprawą włączenia na nowo produktów z laktozą wróciły, to znak nietolerancji pokarmowej;
• test doustnego obciążenia laktozą - osobie badanej, będącej na czczo, podaje się doustnie laktozę, a następnie oznacza się stężenie glukozy we krwi;
• wodorowy test oddechowy - nieinwazyjna metoda. U 90 proc. osób z zaburzeniami wchłaniania laktozy daje wynik pozytywny. Pacjentowi także podawana jest laktoza, a następnie mierzy się stężenie wodoru w wydychanym powietrzu za pomocą specjalnego aparatu (stężenie sprawdza się też przed podaniem laktozy). Pobiera się kilka próbek. U osób, które mają nietolerancję laktozy, stężenie wodoru w wydychanym powietrzu jest wysokie w porównaniu do pierwszej próbki;
• badanie pH stolca - jeśli pH kału okaże się niskie (odczyn kwaśny), może oznaczać występowanie zaburzeń trawienia i wchłaniania węglowodanów;
• badanie molekularne polimorfizmu w obrębie genu laktazy (LCT) - pobrany materiał poddawany jest analizie w laboratorium genetycznym. Potwierdza lub wyklucza hipolaktazję pierwotną;
• badanie krwi - pozwala wykryć przemianę spożytej laktozy w glukozę i galaktozę;
• badanie endoskopowe - z wymienionych jest najbardziej inwazyjne, ale uchodzi za najskuteczniejsze. Badanemu pobiera się wycinek jelita cienkiego w celu określenia zawartości laktazy.

Zła wiadomość jest taka, że nietolerancji laktozy nie można wyleczyć. Jedyne, co możemy zrobić w takim przypadku, to wystrzegać się spożywania określonych produktów lub, niekiedy, wspomagać organizm preparatami zawierającymi laktazę przed posiłkami, które w składzie mają cukier mleczny.

Wrodzony niedobór laktazy (występujący rzadko) wymaga od nas dożywotniego wyeliminowania z diety produktów z laktozą - problematyczny będzie bowiem każdy, nawet ten zawierający śladowe ilości cukru mlecznego. Dziecko z taką diagnozą musi być karmione od urodzenia sztucznym mlekiem modyfikowanym pozbawionym laktozy.

Kiedy wraz z upływem lat zaczynamy dziwnie reagować na nabiał, musimy wprowadzić zmiany w diecie. Nie jest konieczna całkowita rezygnacja ze wszystkich produktów zawierających laktozę, ale na pewno trzeba zmniejszyć ich ilość. Stosunkowo niewiele laktozy znajduje się chociażby w żółtych serach. A np. jogurty czy kefiry, które również mają niewiele laktozy, zawierają dodatkowo bakterie probiotyczne, które pomagają ją rozłożyć. Przed spożyciem mleka lub produktów mlecznych można przyjmować wspomniane już preparaty zawierające laktazę.

W nabytej nietolerancji laktozy istotne jest wykrycie choroby, która powoduje uszkodzenie nabłonka jelita. Na czas diagnozy i leczenia eliminuje się produkty zawierające cukier mleczny.

Komuś może się wydawać, że nietolerancja laktozy to błahy problem, który wywołuje jedynie dolegliwości ze strony układu pokarmowego. Nic bardziej mylnego! Nietolerancji laktozy nie można ignorować, gdyż może ona prowadzić do wielu powikłań. W tym kontekście wymienia się chociażby niedożywienie, zaburzenia nastroju, zespół jelita drażliwego, osteoporozę, astmę czy egzemę.

Odebrałeś wyniki badań i już wiesz, że to nietolerancja laktozy? Udaj się do dietetyka, który wyjaśni ci wszelkie zawiłości związane z nowym sposobem żywienia, jaki powinieneś wdrożyć.  

Czytaj także: 

Jak się odzwyczaić od cukru?

Złote mleko: Co to jest? Jak działa na zdrowie?

Ser dojrzewający - dla wegetarian i osób nietolerujących laktozy