Nadmiar gorszy niż niedobór. Tak rozpoznasz przeładowanie organizmu żelazem

Przedawkowanie żelaza najczęściej jest efektem przypadkowego bądź zamierzonego przyjęcia zbyt dużej jego dawki suplementów bądź leków. Zatrucia przypadkowe najczęściej dotyczą niemowląt i małych dzieci, które miały dostęp do preparatów zawierających duże dawki żelaza. Zazwyczaj są to np. środki przepisywane przez lekarza dla kobiet ciężarnych w celu zapobiegania bądź leczenia niedokrwistości w ciąży. Rzadziej takie zatrucie występuje u osób dorosłych, które przyjmują jednego dnia wiele suplementów diety zawierających żelazo. Zatrucia zamierzone są najczęściej efektem prób samobójczych.

Przeładowanie organizmu żelazem może być również efektem niektórych chorób. Zalicza się do nich m.in. hemochromatozę, niektóre rodzaje niedokrwistości (np. hemolityczną, syderoblastyczną, aplastyczną, megaloblastyczną), zespoły mielodysplastyczne czy choroby wątroby. Nadmiar żelaza może się pojawić również u osób po licznych przetoczeniach krwi.

Nadmiar żelaza w organizmie, zwany również hemochromatozą, jest stanem, w którym organizm gromadzi zbyt dużo żelaza. Nadmiar żelaza może prowadzić do uszkodzenia różnych narządów i tkanek, w tym wątroby, serca, trzustki i stawów. Objawy nadmiaru żelaza mogą być różnorodne i obejmować:

• zmęczenie - nadmiar żelaza może prowadzić do zmęczenia i osłabienia;
• ból stawów - osoby z hemochromatozą często doświadczają bólu i obrzęku stawów;
• problemy z wątrobą - wątroba jest narządem, który głównie odpowiada za magazynowanie i przetwarzanie żelaza. Nadmiar żelaza może prowadzić do stłuszczenia wątroby, zapalenia wątroby oraz w skrajnych przypadkach do marskości wątroby;
• problemy z sercem - nadmiar żelaza może prowadzić do kardiomiopatii, czyli uszkodzenia mięśnia sercowego, co z kolei może prowadzić do niewydolności serca;
• zmiany skórne - może wystąpić zmiana koloru skóry, zwłaszcza opalizująca, brązowa pigmentacja w okolicy stawów i na twarzy;
• problemy hormonalne - hemochromatoza może wpływać na wydzielanie hormonów, co może prowadzić do problemów z płodnością, obniżonej libido czy zaburzeń miesiączkowania u kobiet;
• zaburzenia trawienia - mogą wystąpić objawy takie jak nudności, wymioty, biegunka, czy wzdęcia;
• uszkodzenie trzustki - admiar żelaza może wpływać na funkcję trzustki, co może prowadzić do cukrzycy.

Objawy mogą się różnić w zależności od stopnia nadmiaru żelaza oraz indywidualnych czynników. 

Przyjmuje się, że maksymalną dzienną dawką żelaza dla osoby dorosłej jest 20 mg/kg masy ciała, czyli 10 razy więcej, niż zalecana dawka dobowa większości preparatów na receptę. Powyżej dawki 20 mg/kg masy ciała pojawiają się łagodne objawy przedawkowania, natomiast po przekroczeniu 60 mg/kg zazwyczaj rozpoczyna się walka o życie pacjenta. 

Warto jednak pamiętać, że są to wciąż dawki bardzo wysokie, które dla zdrowej osoby dorosłej, o ile nie działa intencjonalnie, mogą być ciężko osiągalne. 

Zupełnie inna sytuacja zachodzi w przypadku najmłodszych - u dzieci przyjęcie nawet jednej tabletki żelaza dla dorosłych może skutkować groźnym dla życia zatruciem. Dlatego to niemowlęta i małe dzieci są najbardziej narażone na przedawkowanie żelaza.

Nadmiar żelaza w pierwszej kolejności działa destrukcyjnie na przewód pokarmowy. Działa na poziomie komórkowym, niszcząc elementy wchodzące w skład błony śluzowej żołądka i jelit. Dochodzi do rozwoju rozległej martwicy, która może skutkować perforacją jelit. Dodatkowo nadmiar wchłoniętego żelaza odkłada się w sercu, wątrobie i ośrodkowym układzie nerwowym oraz upośledza metabolizm w obrębie tych narządów. Nasila się produkcja wolnych rodników, które działają toksycznie na komórki i prowadzą do ich śmierci.  

Czytaj także: Osiem sygnałów od ciała, że brakuje ci żelaza

Zasadniczo wyróżnia się pięć faz zatrucia żelazem w zależności od tego, ile czasu minęło od przedawkowania:

• 1 faza (30 minut - 6 godzin od zatrucia) - dominują objawy ze strony przewodu pokarmowego, jak nudności, wymioty (również treścią krwistą), biegunka, nierzadko z domieszkami krwi;
• 2 faza (6 - 24 godziny od zatrucia) - jest to okres pozornej poprawy samopoczucia, ponieważ objawy ze strony przewodu pokarmowego ustępują;
• 3 faza (6 - 72 godziny od zatrucia) - nawrót objawów ze strony przewodu pokarmowego, możliwy wstrząs spowodowany utratą krwi i odwodnieniem, pojawiają się pierwsze objawy dysfunkcji wątroby, nerek i kardiomiopatia;
• 4 faza (12 - 92 godziny od zatrucia) - progresja dysfunkcji wątroby, czasem do jej całkowitej niewydolności;
• 5 faza (2 - 8 tygodni) - okres gojenia błony śluzowej przewodu pokarmowego.

Warto pamiętać, że poszczególne etapy nie muszą wystąpić zawsze, a czasem postępują na tyle szybko, że ciężko jest je od siebie odróżnić.

Jako, że zatrucie żelazem jest stanem ostrym, niekiedy zagrażającym życiu, jego diagnostyka jest przeprowadzana najczęściej w warunkach szpitalnego oddziału ratunkowego. 

W diagnostyce oprócz poziomu żelaza we krwi oznacza się morfologię krwi oraz badanie ogólne moczu. Ocenia się również parametry funkcji wątroby (np. ALT, AST), nerek (np. kreatynina, mocznik GFR), elektrolity (sód, potas, chlorki, wapń, magnez) i parametry układu krzepnięcia (czas protrombinowy i APTT). W badaniu RTG jamy brzusznej mogą, jednak nie muszą być widoczne przyjęte tabletki żelaza. W poważnych zatruciach przy pomocy tego badania można również określić, czy doszło do perforacji przewodu pokarmowego.

Pacjenci, u których w ciągu 4-6 godzin od zatrucia nie doszło do pojawienia się niepokojących objawów, wymagają jedynie obserwacji. Podobnie postępuje się w momencie, gdy symptomy są miernie nasilone, a przyjęta dawka żelaza stosunkowo niska. Leczenie farmakologiczne wdraża się u pacjentów z bardzo nasilonymi dolegliwościami ze strony przewodu pokarmowego, lub u których pojawiły się komplikacje narządowe. Wykorzystuje się w tym celu:

• płynoterapię przy pomocy krystaloidów, aby nawodnić chorego i zapobiegać hipowolemii;
• deferoksaminę dożylnie, która wiąże nadmiar jonów żelaza obecnych w tkankach i w krwi;
• płukanie żołądka;
• witaminę K, aby uregulować pracę układu krzepnięcia.

CZYTAJ TAKŻE:

Jak samodzielnie pokonać anemię? Cenne rady lekarza

Objawy niedoboru witaminy D. To musisz wiedzieć