Przewlekły stres odbiera ci chęci do działania? Sprawdź, czy tkwisz w trybie przetrwania
Stres towarzyszy człowiekowi niemal codziennie, a w odpowiedniej ilości stanowi bodziec do działania i motywuje do pracy. Jednak niekiedy staje się stałym elementem życia i zaczyna wywierać destrukcyjny wpływ na zdrowie, zarówno psychiczne, jak i fizyczne. Aby zaadaptować się do przewlekłego obciążenia emocjonalnego, organizm przełącza się na tzw. tryb przetrwania, który jest pewnego rodzaju mechanizmem obronnym, pozwalającym nam przetrwać w sytuacjach nieustającego lęku i napięcia. Czym jest tryb przetrwania? Jakie objawy świadczą, że w nim żyjemy? Jak można z nim skutecznie walczyć? Odpowiadamy.
Tryb przetrwania jest odpowiedzią organizmu na przewlekły stres spowodowany często traumatycznymi przeżyciami, żałobą lub problemami życia codziennego. Stan ten jest odzwierciedleniem mechanizmu walki lub ucieczki, ściśle związanego z częścią współczulną autonomicznego układu nerwowego, który aktywuje się na skutek różnego rodzaju stresorów i ma chronić nas w czasie potencjalnego niebezpieczeństwa.
Kiedy znajdujemy się w trybie przetrwania, mózg jest nieustannie skupiony na pokonywaniu wyzwań i cały czas czuwa, aby uchronić nas przed zagrożeniami, przez co uniemożliwia odpoczynek i cieszenie się życiem. Pozostawanie w tym trybie zbyt długo może nieść za sobą bardzo szkodliwe skutki, wpływając na zdrowie fizyczne oraz psychikę. Osoby w nim żyjące skupiają się przede wszystkim na przetrwaniu każdego kolejnego dnia i przestają normalnie funkcjonować, ponieważ postrzegają wiele sytuacji jako możliwe tarapaty, nawet gdy nimi nie są.
Rozpoznanie trybu przetrwania nie jest łatwe, jednak istnieją różne symptomy, które mogą wskazywać na to, że nas lub osoby z naszego otoczenia opanował mechanizm walki lub ucieczki w odpowiedzi na stres.
Pięć objawów, że mogących świadczyć o tym, że tkwisz w trybie przetrwania:
- brak motywacji - jest to powszechny objaw trybu przetrwania; zadania i aktywności, które kiedyś cię ekscytowały i przynosiły radość, teraz wydają się bezcelowe, a ich wykonanie wiąże się z fizycznym i emocjonalnym wyczerpaniem;
- trudności w podejmowaniu decyzji - nawet niewielkie wybory, które kiedyś były wyjątkowo proste, mogą wydawać się przytłaczające, ponieważ mózg skoncentrowany jest na wyszukiwaniu zagrożeń i ma trudności z przetwarzaniem innych informacji;
- problemy z koncentracją i skupieniem - osoby tkwiące w trybie przetrwania ciągle o czymś zapominają oraz trudno jest im skierować uwagę na wykonanie różnych zadań, a jest to spowodowane przeciążeniem mózgu przez stres i lęk;
- niemożność zrelaksowania się i odprężenia - charakterystyczny dla trybu przetrwania jest natłok myśli, co utrudnia odpoczynek i sen;
- wahania nastroju i drażliwość - jeśli twoje samopoczucie gwałtownie się zmienia, a nawet najdrobniejszy problem wprowadza cię w stan zdenerwowania, może to być oznaka towarzyszącego ci trybu przetrwania
Wyjście z trybu przetrwania wymaga systematycznej pracy nad sobą i podjęcia konkretnych kroków, które pomogą nam osiągnąć równowagę w życiu. Jest to proces stopniowy, a więc należy uzbroić się w cierpliwość, być dla siebie życzliwym, a sukces będzie na wyciągnięcie ręki.
Istnieje kilka sposobów, które warto wprowadzić w życie, aby organizm wrócił do naturalnej aktywności, a ukłąd nerwowy wyszedł z trybu przetrwania.
1. Zrozum sytuację, w której się znajdujesz
Samo uświadomienie sobie, że żyjesz w trybie przetrwania, jest dużym krokiem ku zmianie. Znajdź chwilę na refleksję nad tym, co dzieje się w twojej głowie i jak reaguje na to twoje ciało. Zastanów się nad tym, co czujesz, spróbuj zapisać swoje myśli, nazwać emocje, aby lepiej zrozumieć i zaakceptować swoją sytuację.
2. Bądź dla siebie dobrym i wybacz sobie
Pamiętaj, aby być dla siebie łagodnym i wyrozumiałym, ponieważ każdy przechodzi trudny okres w życiu i nie zawsze możemy mieć nad tym kontrolę. Bycie w trybie przetrwania to reakcja organizmu na stres, nie odbieraj tego jako osobistej porażki i nie oceniaj negatywnie swoich uczuć. Spróbuj wyzbyć się krytycznych myśli i wybaczyć sobie chwile słabości.
3. Postaw siebie na pierwszym miejscu, egoizm moze być pozytywny
Dbanie o siebie jest kluczowe w procesie ucieczki z trybu przetrwania. Poświęć czas na rzeczy, które zawsze sprawiały ci radość, znajdź chwilę tylko dla siebie i skupiaj się na czynnościach, które korzystnie wpływają na twoje zdrowie zarówno fizyczne, jak i mentalne. Możesz wypróbować techniki medytacji czy ćwiczenia oddechowe, które redukują stres, napięcie oraz wprawiają w stan relaksu.
4. Nie bój się prosić o wsparcie, szukaj pomocy
Proszenie o pomoc jest oznaką siły i odwagi, a nie słabości. Jeśli potrzebujesz porozmawiać o swoich problemach, zwróć się o wsparcie do zaufanych przyjaciół, rodziny lub profesjonalisty, np. psychoterapeuty, który zapewni ci bezpieczną przestrzeń do rozmowy o swoich doświadczeniach i pomoże wyjść z emocjonalnego kryzysu.
5. Skup się na małych celach
Postawienie sobie i osiąganie początkowo niewielkich celów może podnieść twoją pewność siebie i dać poczucie spełnienia. Każdego dnia lub tygodnia ustal sobie mały, ale osiągalny cel, np. przeczytanie kilku rozdziałów książki, przygotowanie obiadu, wyjście na dłuższy spacer, dzięki czemu twój mózg skupi się na tych założeniach, co pomoże zredukować stres.
Źródła:
Bezo B, Maggi S. Living in "survival mode:" Intergenerational transmission of trauma from the Holodomor genocide of 1932-1933 in Ukraine. Soc Sci Med. 2015 Jun;
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25931287/
Szczeklik A., Gajewski P., Interna Szczeklika, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków, 2023
CZYTAJ TAKŻE:
Chodzą do szkoły i pracy, a nocami płaczą. Depresja wysokofunkcjonująca jest inna
Dr Agnieszka Mościcka-Teske: kryzysy psychiczne są naturalną częścią życia
