Demaskują choroby tarczycy. "Złota szóstka" diagnostyki schorzeń tarczycy

Tarczyca - inaczej gruczoł tarczowy - to nieparzysty narząd wydzielania wewnętrznego, obecny u kręgowców, w tym - u ludzi. Wytwarza i wydziela trzy główne hormony: trójjodotyroninę - T3, tyroksynę - T4 i kalcytoninę. To dzięki nim kieruje metabolizmem i częściowo gospodarką energetyczną organizmu.

Tarczyca znajduje się w dolnej przedniej części szyi, leżąc do przodu od krtani. Zbudowana jest z komórek pęcherzykowych i komórek przypęcherzykowych. Jako jedyny ludzki narząd wydzielniczy gromadzi wydzielane przez siebie hormony w dużej ilości, w postaci tyreoglobuliny (Tg).

Tarczyca odpowiada w mniejszym lub większym stopniu za:

• metabolizm,
• nastrój,
• funkcjonowanie jelit,
• pracę serca i mięśni,
• funkcjonowanie układu nerwowego,
• funkcjonowanie gruczołów potowych,
• gospodarkę wapniowo - fosforanową,

a wszystko to dzięki hormonom, które produkuje.

Gdy tarczyca wytwarza za mało hormonów, mówimy o jej niedoczynności, gdy zaś za dużo - o nadczynności. Ich objawy są w pewnym sensie lustrzanym odbiciem. Podczas gdy w niedoczynności: jesteśmy ospali, tyjemy, nie mamy energii, ciągle nam zimno, w nadczynności: pocimy się nadmiernie, serce bije nam za szybko, jesteśmy stale nerwowi i niespokojni, czujemy się wewnętrznie rozedrgani i zdenerwowani i chudniemy.

Tzw. "złota szóstka" dla tarczycy to zestaw sześciu podstawowych badań laboratoryjnych, które pozwalają na kompleksową ocenę funkcji tarczycy i diagnostykę jej chorób. W jej skład wchodzą:

1. TSH (tyreotropina) - hormon przysadki mózgowej regulujący pracę tarczycy. Jego podwyższony poziom może wskazywać na niedoczynność tarczycy, a obniżony - na nadczynność.
2. FT3 (wolna trójjodotyronina) - aktywna postać hormonu tarczycy. Badanie to pomaga ocenić stopień aktywności metabolicznej organizmu oraz funkcję tarczycy.
   
   
3. FT4 (wolna tyroksyna) - hormon tarczycy będący prekursorem FT3. Badanie jest kluczowe w diagnostyce niedoczynności i nadczynności tarczycy.
   
   
4. aTPO (przeciwciała przeciw peroksydazie tarczycowej) - ich podwyższony poziom wskazuje na choroby autoimmunologiczne tarczycy, np. Hashimoto lub chorobę Gravesa-Basedowa.
5. aTG (przeciwciała przeciw tyreoglobulinie) - ich obecność może sugerować autoimmunologiczne zapalenie tarczycy.
   
   
6. TRAB (Thyroid Receptor Antibodies) to badanie oznaczające przeciwciała przeciwko receptorowi TSH. Jest kluczowe w diagnostyce choroby Gravesa-Basedowa, która jest najczęstszą przyczyną nadczynności tarczycy o podłożu autoimmunologicznym.

Złotą szóstkę badań laboratoryjnych dla tarczycy powinno jeszcze uzupełnić jedno badanie obrazowe USG tarczycy, pozwalające ocenić wielkość, strukturę i obecność ewentualnych zmian (np. guzków) w tarczycy. 

Tarczyca wytwarza kilka hormonów, jednak dla nas w dzisiejszym temacie najistotniejsze są dwa: trójjodotyronina - T3 i tyroksyna - T4. Tarczyca magazynuje je w postaci tyreoglobuliny. T3 i T4 wpływają m. in. na:

• równowagę katabolizmu i anabolizmu,
• rozkład tłuszczy,
• wzrost i rozwój tkanek,
• rozwój mózgowia i układ nerwowy,
• nasilenie i spowalnianie przemian energetycznych,
• zużycie tlenu i sterowanie ciepłotą organizmu,
• czynność gruczołów płciowych,
• psychikę i nastrój.

Z tego względu badania hormonów tarczycy stanowią element konieczny w podejrzeniu chorób tarczycy, przy obecności charakterystycznych objawów niedoczynności lub nadczynności tego narządu. Nie są to z reguły jednak pierwsze badania, zlecane przez lekarza POZ. Najprawdopodobniej na początek lekarz zleci oznaczenie TSH.

TSH to inaczej hormon tyreotropowy. Jest on wydzielany przez przysadkę mózgową i wpływa na pracę tarczycy. W warunkach fizjologicznych działa na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego z hormonami tarczycy: TSH pobudza tarczycę do wydzielania T3 i T4, co z kolei hamuje przysadkę i zmniejsza wydzielanie TSH. Gdy z jakiegoś względu równowaga ta się psuje, często pierwszym tego objawem są za niskie lub za wysokie poziomy TSH w osoczu krwi. Z tego względu badanie poziomu TSH jest stosowane jako przesiewowe badanie w diagnozowaniu chorób tarczycy i to najprawdopodobniej właśnie je zleci lekarz, do którego przyjdziemy z charakterystycznymi objawami niedoczynności lub nadczynności tarczycy.

Wszystko, czego na zwama w sobie "a-", "anty-" lub "-ab", to przeciwciała. Nie inaczej jest z aTPO i anty - Tg. Przeciwciała to produkowane przez organizm substancje chemiczne, które zwalczają naszego przeciwnika, np. wirusy czy bakterie. Czasem nasz organizm zwraca się sam przeciwko sobie i produkuje przeciwciała przeciw własnym narządom. Mówimy wtedy o chorobie autoimmunologicznej. 

W przypadku tarczycy nasze organizmy mogą produkować głównie dwa rodzaje przeciwciał: przeciw peroksydazie tarczycowej - aTPO i przeciwko tyreoglobulinie - anty - Tg. Jeśli tak się stanie, będziemy mieli do czynienia z autoimmunologicznym zapaleniem tarczycy: chorobą Hashimoto lub chorobą Gravesa - Basedowa. Obie te choroby opierają się na jednym mechanizmie: zwalczania własnej tarczycy przez produkcję przeciwciał. Mogą prowadzić do niedoczynności bądź nadczynności tarczycy. Z tego względu, w badaniu tarczycy, jeśli wykryje się nieprawidłowości w jej działaniu, kolejnym krokiem jest zbadanie omawianych dwóch przeciwciał.

Na powierzchni czynnych komórek tarczycy znajdują się receptory dla TSH. Czasem, zwłaszcza w przebiegu choroby Gravesa - Basedowa, organizm zwraca się przeciwko nim i produkuje swoiste przeciwciała - TRAB. Ich wykrycie potwierdza autoimmunologiczny charakter choroby tarczycy, podobnie jak wykrycie przeciwciał aTPO i anty - Tg.

Badania wymienionych w poprzednich akapitach hormonów i przeciwciał pozwalają wykryć różnorodne schodzenia tarczycy, m. in.

• różne formy niedoczynności tarczycy,
• różne formy nadczynności tarczycy,
• choroby autoimmunologiczne tarczycy - Gravesa - Basedowa i Hashimoto,
• nowotwory tarczycy,
• nieprawidłowości wydzielnicze tarczycy.

Jeśli zachodzi podejrzenie, że nasze objawy mogą pochodzić od zaburzonej pracy tarczycy, warto udać się do lekarza po skierowanie na badania "złotej szóstki": TSH, fT3, fT4 (wolnych hormonów tarczycy), aTPO, anty - TG i TRAB, bądź na pierwszą wizytę przyjść już z takimi wynikami, co z pewnością przyspieszy postawienie diagnozy.

Źródła:

https://www.mp.pl/pacjent/niedoczynnosc-tarczycy
Dembińska - Kieć A., Naskalski J. W. (red.), Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, Urban & Partner, Wrocław 2002

Praca zbiorowa, Interna Szczeklika 2023, Medycyna Praktyczna, Kraków 2023.

CZYTAJ TAKŻE:

Po skórze poznasz, że tarczyca choruje. Wyraźną zmianę widać w lustrze

TSH to za mało. Jedno badanie powie wszystko o stanie tarczycy

Warzywa krzyżowe - czy można je jeść, mając problemy z tarczycą?