Wapń - dla mocnych kości (i nie tylko)

Wapń to podstawowy materiał budulcowy kości i zębów. Aż 99 proc. tego pierwiastka w ludzkim ciele znajduje się właśnie w nich (pozostała ilość w tkankach miękkich i płynach ustrojowych). Odgrywa on kluczową rolę w rozwoju układu kostnego i spowalnia utratę gęstości kości, co jest naturalną częścią procesu starzenia.

Kości powoli zaczynają tracić wapń już po 30. roku życia. W średnim wieku utrata masy kostnej przyspiesza i może prowadzić do osłabienia, kruchości kości (osteoporozy), a także złamań. W wielu przypadkach (m.in. u kobiet w okresie menopauzy) z tego powodu zaleca się suplementację. Niedobór tego pierwiastka jest też zgubny dla zębów - może skutkować ich kruchością i łamliwością, a także podatnością na próchnicę.

Wapń jest potrzebny, by układ nerwowy i sercowo-naczyniowy mogły prawidłowo pracować. Wiele badań wykazało, że wapń ma znaczenie w obniżaniu ciśnienia tętniczego krwi. To istotny element, jeśli chodzi o przewodnictwo nerwowe, kurczliwość mięśni, aktywację niektórych enzymów oraz wydzielanie hormonów i neuroprzekaźników. Udział jonów wapnia jest konieczny w procesie krzepnięcia krwi. 

"Wskazuje się, że obecność w diecie odpowiedniej zalecanej ilości wapnia jest niezbędna w zapobieganiu wystąpienia i leczeniu chorób takich jak otyłość, cukrzyca typu drugiego oraz niektórych nowotworów (m.in. sutka, prostaty i jelita grubego)" - zaznaczają eksperci Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego - Państwowego Zakładu Higieny.

Prawidłowe stężenie wapnia całkowitego w surowicy krwi oscyluje między 2,15 a 2,6 mmol/l. Normy poziomu wapnia często różnią się jednak w zależności od laboratorium analitycznego, dlatego wynik badania zawsze warto skonsultować z lekarzem. Kiedy stężenie wapnia we krwi jest zbyt małe, mówimy o hipokalcemii.

W Polsce, jak i wielu innych krajach europejskich, spożycie wapnia wraz z dietą utrzymuje się na niskim poziomie. To właśnie zbyt mała podaż tego pierwiastka wraz z pożywieniem jest główną przyczyną niedoboru.

Codziennie powinniśmy dostarczać organizmowi ok. 1000 mg wapnia. Zwiększone zapotrzebowanie występuje u dzieci i młodzieży w okresie intensywnego wzrostu, kobiet w okresie ciąży i laktacji, a także, jak już wspominaliśmy, kobiet w okresie menopauzy (wapń zapobiega m.in. różnym chorobom okresu klimakterium). Prawidłowa podaż wapnia jest ważna także w przypadku seniorów, osób na diecie bezmlecznej (nie tylko mleko jest źródłem wapnia) oraz wegetarian i wegan.

Przyczyną hipokalcemii mogą być również niedobory - witaminy D (jest ona konieczna do wchłaniania wapnia) oraz magnezu. Nie można zapominać również o niedoborze parathormonu lub oporności tkanek na parathormon. Parathormon, hormon polipeptydowy wydzielany przez przytarczyce, uczestniczy w regulacji i utrzymaniu stałego stężenia wapnia we krwi. W wyniku zaburzenia pracy przytarczyc wydzielanie tego hormonu może być niedostateczne i może prowadzić do niedoboru wapnia.

Do możliwych przyczyn hipokalcemii zalicza się również: zaburzenia wchłaniania wapnia z przewodu pokarmowego (np. wskutek chorób jelit), zbyt dużą utratę wapnia z moczem czy przyjmowanie niektórych leków.

Niestety, łagodny, jak i przewlekły niedobór wapnia długo nie daje żadnych widocznych objawów. To zgubne. Gdyby symptomy niedoboru dały się łatwo zauważyć, szybciej moglibyśmy zaradzić problemowi, unikając nieprzyjemnych skutków.

U osoby, u której stężenie wapnia gwałtownie będzie spadać, lub u której stężenie wapnia będzie mniejsze niż 1,9 mmol/l, mogą występować:

• zaburzenia czucia w obrębie ust, 
• mrowienie i drętwienie kończyn, 
• skurcze i bóle mięśni,
• bóle stawów,
• tężyczka,
• zaburzenia rytmu serca i krzepliwości krwi,
• krwotoki z nosa,
• nadmierna męczliwość,
• zaburzenia uwagi,
• łamliwość włosów i paznokci,
• przesuszenie skóry,
• ubytki w zębach.

W przypadku niedoboru wapnia podatność kości na złamania zwiększa się. Przewlekłe niedobory przyczyniają się m.in. do krzywicy - u dzieci, a u dorosłych do osteomalacji i zwiększonego ryzyka osteoporozy. 

Nadmiar wapnia w organizmie to hiperkalcemia. Jest to stan, w którym stężenie tego pierwiastka wynosi ponad 2,6 mmol/l (pamiętaj jednak, żeby wynik zawsze porównać z wartościami wskazanymi przez laboratorium). Ciężka hiperkalcemia występuje, gdy stężenie wapnia wynosi powyżej 3,5 mmol/l. Nadmiar wapnia jest spotykany zdecydowanie rzadziej niż niedobór, ale, gdy już się pojawi, powinien być powodem do niepokoju.

Przyczyną hiperkalcemii może być, odwrotnie niż w przypadku hipokalcemii, nadczynność przytarczyc. W wielu przypadkach winne są też nowotwory, m.in., białaczka, chłoniak, szpiczak, rak nerki, rak płuca, rak żołądka, rak jelita. W sumie, nadczynność przytarczyc wraz z nowotworami odpowiadają łącznie za ok. 90 proc. przypadków hiperkalcemii.

Pozostałe 10 proc. przypadków nadmiaru wapnia spowodowanych jest: nadczynnością tarczycy, nadmiarem witaminy D, stosowania preparatów zawierających znaczące ilości wapnia, unieruchomieniem w łóżku (np. w wyniku urazu; prowadzi do uwalniania wapnia z kości), a także niektórymi chorobami (np. rodzinną hiperkalcemią).

Jeśli stężenie wapnia będzie tylko nieznacznie podwyższone, nie odczujemy żadnych objawów lub objawy nie będą wyraźne. W przypadku, gdy stężenie wapnia będzie znacząco odbiegać od normy, wystąpić mogą następujące objawy:

• nudności,
• wymioty,
• brak apetytu,
• ból brzucha,
• zaparcia,
• ogólne osłabienie,
• osłabienie mięśni,
• problemy z koncentracją,
• senność,
• zwiększone pragnienie,
• wielomocz.

Objawem ciężkiej hiperkalcemii może być ostre zapalenie trzustki. W skrajnych przypadkach hiperkalcemia może prowadzić do śpiączki.

Nadmierne spożycie wapnia wiąże się m.in. ze zwiększonym ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych i raka prostaty.

Jak widzimy, zachowanie odpowiedniego poziomu wapnia w organizmie jest niezwykle istotne. W naszej codziennej diecie nie powinno zabraknąć nabiału - mleka i przetworów mlecznych, np. jogurtów, kefiru, sera żółtego (najlepiej z mniejszą ilością soli i tłuszczu) czy twarogu. Nasz organizm najlepiej je przyswaja. Warto jednak wiedzieć, że nie tylko tego typu produkty są źródłem wapnia. To ważna informacja dla osób, które z różnych powodów nie mogą np. pić mleka. Tyle tylko, że z wielu innych produktów wapń może być słabiej przyswajalny, m.in. z powodu obecności kwasu szczawiowego czy kwasu fitynowego. 

Wapń znajdziemy również w:

• rybach,
• soczewicy,
• ciecierzycy,
• grochu,
• fasoli,
• soi,
• jarmużu,
• natce pietruszki,
• szpinaku,
• pestkach słonecznika,
• maku,
• suszonych figach,
• suszonych morelach, 
• wodzie wysokozmineralizowanej.

CZYTAJ TAKŻE: 

Kiedy tak naprawdę powinniśmy sięgać po wapno musujące?

Co jeść, by lepiej wchłaniał się wapń?

Witamina D i kwasy omega-3 obniżają ryzyko chorób autoimmunologicznych