Nie tylko urazy i infekcje. Najczęstsze przyczyny bólu ucha

W zależności od przyczyny charakter bólu jest nieco inny. 

Na zapalenie ograniczające się do narządu słuchu wskazuje łatwe do zlokalizowania ostre kłucie, przez pacjentów opisywane również jako tętnienie bądź pulsowanie, które daje o sobie znać przede wszystkim w nocy. Z kolei tępy ból ucha o nieokreślonym umiejscowieniu sugeruje uszkodzenie struktur znajdujących się w pobliżu, np. dziąseł, migdałków, nosa czy zatok. Dzieje się tak ze względu na obecność licznych połączeń nerwowych pomiędzy uchem a pobliskimi obszarami. Ból spowodowany zmianami chorobowymi zlokalizowanymi poza uchem nazywa się otalgią wtórną.

Do objawów często towarzyszących bólowi ucha zalicza się:

• osłabienie słuchu,
• promieniowanie bólu w kierunku oczu lub zębów,
• uczucie przelewania w uchu,
• gorączkę,
• osłabiony apetyt,
• sączenie się wydzieliny z ucha,
• drażliwość,
• problemy ze snem.

Żeby zrozumieć, jakie przyczyny mogą odpowiadać za występowanie bólu ucha, warto poznać jego budowę. 

Anatomicznie ucho dzieli się na trzy części:

1. ucho zewnętrzne - zbudowane z małżowiny usznej, przewodu słuchowego zewnętrznego i zewnętrznej powierzchni błony bębenkowej. Głównym zadaniem ucha zewnętrznego jest wychwytywanie fal dźwiękowych i kierowanie ich w stronę błony bębenkowej; 
2. ucho środkowe - na tę część narządu słuchu składa się jama bębenkowa do wewnętrznej powierzchni błony bębenkowej i okienka owalnego. To właśnie w tym fragmencie narządu słuchu znajdują się kosteczki słuchowe: młoteczek, kowadełko i strzemiączko, odpowiedzialne za wzmocnienie przekazywanych fal dźwiękowych i zamianę ich na drgania mechaniczne, oraz trąbka słuchowa łącząca jamę bębenkową z gardłem. Z kosteczek słuchowych drgania kierowane są na otwór okienka owalnego; 
3. ucho wewnętrzne - złożone jest ze: ślimaka, trzech kanałów półkolistych, odpowiedzialnych za utrzymanie równowagi, oraz nerwu słuchowego. Co ciekawe, ta część ucha nie posiada unerwienia, które pozwoliłoby na odczuwanie bólu, dlatego choroba dotycząca tego odcinka narządu słuchu objawia się raczej uczuciem pełności, a nie dolegliwościami bólowymi.  

Za ból małżowiny usznej i zewnętrznego przewodu słuchowego może odpowiadać uraz mechaniczny spowodowany uderzeniem, a nawet czynnościami higienicznymi związanymi z używaniem patyczków jednorazowych. Między innymi dlatego laryngolodzy alarmują, by używać patyczków bardzo ostrożnie i tylko do czyszczenia małżowiny. Wprowadzanie ich do przewodu słuchowego grozi jego uszkodzeniem.  

Inną przyczyną bólu ucha zewnętrznego może być obecność ciała obcego w przewodzie słuchowym. Ten problem dotyczy przede wszystkim dzieci, które, przy okazji chwilowej nieuwagi opiekuna, umieszczają w uchu niewielkie obiekty znajdujące się w ich zasięgu. U dorosłych przewód słuchowy zatykany jest zwykle na skutek nagromadzenia się woskowiny, która uciska na okoliczne tkanki, podrażniając zakończenia nerwowe.

Kolejną powszechną przyczyną bólu ucha są infekcje o podłożu bakteryjnym, wirusowym lub grzybiczym. Najczęściej występują: półpasiec uszny, ropień małżowiny usznej i grzybica przewodu słuchowego zewnętrznego. Wymienione stany wiążą się zwykle z innymi objawami, m.in. gorączką i poczuciem ogólnego rozbicia.

Do innych często występujących przyczyn bólu w okolicy ucha zewnętrznego zalicza się:

• bakteryjne zakażenie mieszka włosowego, czyli czyrak - charakteryzujący się dolegliwościami bólowymi promieniującymi w kierunku szczęki lub oka;
• urazy termiczne;
• różę małżowiny usznej;
• wyprysk (kontaktowy albo alergiczny);
• nowotwory, np. ziarniniak Wegenera, ziarniniak kwasochłonny.

Zapalenie ucha środkowego dotyczy przede wszystkim dzieci poniżej szóstego roku życia. Ze względu na istniejące połączenie anatomiczne pomiędzy uchem środkowym a gardłem istnieje możliwość szerzenia się infekcji.

Osoby podróżujące samolotem z pewnością znają uczucie zatkania i przejściowy ból ucha wywołane szybką zmianą ciśnień podczas wznoszenia się i lądowania. Nie jest to nic poważnego, a dyskomfort zmniejsza się podczas żucia gumy czy przełykania śliny. Jednak zbyt gwałtowna zmiana ciśnień może doprowadzić do pęknięcia błony bębenkowej, co wymaga pilnej wizyty u laryngologa i zabezpieczenia ucha. Wyjątkowo niebezpieczny jest również akustyczny lub mechaniczny uraz ucha, który w wyniku uszkodzenia błony bębenkowej wywołuje wyciek krwistej wydzieliny.

Za ból ucha środkowego mogą odpowiadać również:

• zapalenie wyrostka sutkowatego;
• niedrożność trąbki słuchowej - zwykle wiąże się z zaburzeniami słuchu;
• ziarniniak Wegenera - uszkadzający czynność trąbki słuchowej.

Ból ucha często przydarza się latem. Powszechną dolegliwością w okresie wakacyjnym jest ucho pływaka. Pod tym określeniem kryje się zapalenie ucha zewnętrznego. Jedną z przyczyn ucha pływaka jest regularna ekspozycja uszu na działanie wody czy wilgoci. Najczęściej dotyczy ono osób, które często korzystają z basenu, kąpią się w morzu, jeziorze czy rzece. Woda, wilgoć mogą zostać uwięzione w przewodzie słuchowym, a to warunki sprzyjające namnażaniu się bakterii i grzybów. 

Niektórzy ból ucha wiążą z narażeniem na zimne powietrze lub wiatr (wietrzna pogoda nad morzem, klimatyzacja, przeciąg w mieszkaniu, jazda samochodem lub pociągiem przy otwartym oknie). Intensywne podmuchy powietrza mogą wywołać zapalenie ucha oraz zatok. 

Dla uszu niekorzystna jest gwałtowna zmiana temperatury. Eksperci zwracają uwagę, by uważać na różnicę temperatur między powietrzem na zewnątrz a w budynku. Nie powinna ona być większa niż 5-10 st. Celsjusza. 

Leczenie bólu ucha zależy od czynnika wywołującego dolegliwości. Na przykład, zapalenie ucha środkowego, bez innych dodatkowych objawów, można leczyć niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi i środkami obkurczającymi śluzówkę. Jeżeli takie postępowanie nie przynosi ulgi, należy zgłosić się do lekarza, który najpewniej zaleci stosowanie antybiotyku. W przypadku półpaśca usznego konieczne jest włączenie leków przeciwwirusowych, natomiast infekcja o podłożu grzybiczym wymaga stosowania specjalnych maści przeciwgrzybicznych. 

Laryngolodzy doradzają, by ostrożnie podchodzić do domowych sposobów na ból ucha. Nie dość, że niewiele z nich ma potwierdzoną skuteczność, to mogą pogorszyć stan chorego i przyczynić się do rozwoju poważnych powikłań, a nawet trwałego uszkodzenia słuchu.

CZYTAJ TAKŻE: 

Są trzy rodzaje zapalenia ucha. Jak się objawiają i jak wygląda leczenie?

Najlepsze kuracje na bolące ucho

Ucho pływaka: Przyczyny, objawy, leczenie