Niepozorna manipulacja odbiera pewność siebie i tłamsi. Czym jest gaslighting?
Do niedawna praktycznie nie wspominano o gaslightingu, mimo że oczywiście istniał. Jednak w ostatnim czasie, zaczęło się to zmieniać i bardzo dobrze. Nazywanie i nagłaśnianie pewnych zjawisk jest niezwykle ważne. To działanie pozwala ofiarom zrozumieć własne położenie, a przecież zauważenie problemu to pierwszy krok do jego rozwiązania. Czym jest gaslighting - technika manipulacji, dzięki której oprawca w białych rękawiczkach odbiera swojej ofierze pewność siebie? Jak go rozpoznać?
Gaslighting to forma manipulacji i to bardzo sprytnej. Oprawca swoim działaniem sprawia, że z czasem ofiara przestaje ufać swojemu osądowi. Kwintesencję tego procederu można podsumować jako wmawianie ofierze, że "było jak nie było". Manipulant może udawać, że nie rozumie drugiej osoby ("o co ci chodzi, przecież coś sobie ubzdurałeś/aś"), podważać jej wersję wydarzeń ("to się nie wydarzyło, zmyślasz"), albo bagatelizować jej obawy ("przesadzasz", "to tylko twoja wyobraźnia", "to absurd").
Termin "gaslighting" ma ciekawą historię: pochodzi z dramatu teatralnego z 1938 roku, który doczekał się także słynnej ekranizacji "Gaslight" (1944). Scenariusz o żonie (w tej roli nagrodzona Oscarem Ingrid Bergman), która podejrzewa męża o morderstwo. Bohaterka zauważa, że z domu znikają przedmioty, a w nocy docierają do niej dziwne dźwięki.
Mąż, żeby odeprzeć od siebie podejrzenia, postanawia wmówić małżonce, że ta cierpi na urojenia. Wykorzystuje w tym celu światła gazowe (gaslight), ukrywa różne przedmioty, a następnie zapewnia żonę, że wszystko jest w jej głowie. Poprzez manipulację na subtelnym poziomie emocjonalnym i psychologicznym, mąż sprawia, że kobieta zaczyna kwestionować swoje zdrowie psychiczne i traci pewność siebie. Dziś gaslighting jest pojęciem używanym w psychologii i odnosi się do każdej formy sterowania drugą osobą, która podważa zdolność ofiary do postrzegania rzeczywistości zgodnie z rzeczywistym stanem rzeczy.
Psychologowie przypisują gaslighting psychopatom i narcyzom, ale może być stosowany tak naprawdę przez każdą osobę, bo każde miejsce, gdzie istnieje nierównowaga sił, może stać się sceną dla manipulacyjnych praktyk. Najczęściej zdarza się w relacjach partnerskich, np. wtedy gdy jedna strona próbuje zatuszować swoją niewierność. Gaslighting może być celowy lub zupełnie nieuświadomiony. Tak czy owak, jest formą przemocy - ofiary zaczynają wierzyć w wersję manipulanta, nieustannie przepraszać i umniejszać samemu sobie. Bardziej podatne są osoby o niskiej samoocenie, które łatwo zdominować psychicznie, a także: pozostający w relacjach zależności, czy to finansowej, czy emocjonalnej od oprawcy.
Rozpoznanie gaslightingu może być trudne, zwłaszcza że manipulatorzy zazwyczaj są biegli w swoim fachu i nie tak łatwo ich zdemaskować. Jednak istnieje kilka sygnałów, które mogą wskazywać na to, dana osoba jest ofiarą gaslightingu:
- częste uczucie dezorientacji- osoby poddawane gaslightingowi często mówią, że czują się zdezorientowane, mają problemy z przypominaniem sobie faktów lub zaczynają kwestionować własną pamięć;
- izolacja społeczna - gaslighterzy często odseparowują swoje ofiary od ich bliskich, co sprawia, że stają się one bardziej zależne od swojego oprawcy;
- ciągłe poczucie winy - gaslighterzy często sprawiają, że ich ofiary czują się odpowiedzialne za każde nieporozumienie i problem;
- niskie poczucie własnej wartości- jeśli nagle przestałeś wierzyć w swoje umiejętności lub masz trudność z podejmowaniem decyzji, możliwe, że ktoś manipuluje twoim myśleniem;
- przytłaczający strach przed reakcją sprawcy - osoby poddane gaslightingowi często odczuwają niepokój lub strach przed wyrażeniem swojego zdania w obawie przed tym, jak zareaguje sprawca.
Gaslighting działa jak powolna erozja pewności siebie. Zaczyna się od drobnych, niewinnych zdawałoby się uwag, które z czasem przeradzają się w coraz bardziej wyrafinowaną manipulację. Ta forma manipulacji jest również niezwykle trudna do wykrycia, ponieważ sprawca dąży do przekonania ofiary, że jest z nim szczęśliwa i powinna go potrzebować.
Jeśli ofiara nie uwolni się od toksycznej relacji, ryzykuje, że nie będzie w stanie samodzielnie podejmować decyzji, a jej psychika legnie w gruzach. W procesie wyswobadzania się bardzo istotne jest wsparcie zarówno profesjonalisty jak i najbliższego otoczenia.
Pomocne może okazać się także zapisywanie własnych przemyśleń, po to, aby stanowiły one niekwestionowalny punkt odniesienia. Należy także ustalić swoje granice i bezwzględnie ich przestrzegać. Relacje powinny opierać się na wzajemnym szacunku, a nie kontroli i chociaż, brzmi to jak banał warto się nad tym pochylić. Jeśli tylko dostrzeżesz niepokojące sygnały w swoim otoczeniu, zaufaj sobie i sięgnij po pomoc.
Źródła:
Johnson VE, Nadal KL, Sissoko DRG, King R. "It's Not in Your Head": Gaslighting, 'Splaining, Victim Blaming, and Other Harmful Reactions to Microaggressions. Perspect Psychol Sci. 2021
Paige L. Sweet, The Sociology of Gaslighting, "American Sociological Review" 2019
CZYTAJ TAKŻE:
Miliony myśli, zapominalstwo albo hiperfokus. Jak naprawdę działają mózgi osób z ADHD?
Do takich osób inni zawsze lgną. Tę osobowość ma tylko jeden procent ludzi
