Tak objawia się depresja i alzheimer. Bliskie osoby odczują to boleśnie

Termin apatia pochodzi z języka greckiego od apatheia, a to z kolei od apathēs, co oznacza "bez uczuć". W starożytnej filozofii apatheia była pierwotnie czymś pożądanym, stanem wewnętrznej równowagi, wyzwolenia od namiętności i stanowiła jeden z kluczowych aspektów postawy prezentowanej przez szkołę stoicyzmu. Obecnie jednak słowo apatia opisuje objaw psychopatologiczny, który może towarzyszyć różnorodnym zaburzeniom w obrębie układu nerwowego. 

Charakteryzuje się zmniejszeniem ilości oraz różnorodności przeżywanych uczuć, co zazwyczaj jest łatwo dostrzegane przez chorego oraz jego otoczenie i wiąże się z subiektywnym poczuciem dyskomfortu psychicznego. Apatia należy do tzw. zaburzeń dynamiki emocji. Inny przykład z tej grupy zaburzeń to chwiejność uczuciowa oraz spłycenie uczuć.

Zobojętnienie uczuciowe, czyli apatia, jest jednym z najistotniejszych objawów depresji, choroby, która dotyka coraz większą ilość osób. Umiejętność rozpoznawania nieprawidłowości we własnym stanie psychicznym jest bardzo ważne, by wiedzieć, kiedy konieczna jest konsultacja ze specjalistą. Odpowiednie leczenie pozwala na wyzbycie się objawów depresji, poprawę komfortu życia i zmniejszenie ryzyka powikłań, z samobójstwami włącznie. 

Jednakże apatia może się pojawić także w innych schorzeniach. Przyjrzyjmy się zatem po kolei poszczególnym przykładom zaburzeń z towarzyszącym zobojętnieniem uczuciowym.

Apatia jest wraz z obniżeniem nastroju i anhedonią (zmniejszeniem zdolności do odczuwania przyjemności) zaliczana do tzw. objawów osiowych depresji typowej. U niektórych pacjentów to właśnie przewlekłe poczucie zobojętnienia i wewnętrznej pustki wysuwa się na pierwszy plan, co stoi w kontrze do stereotypowego wyobrażenia o depresji jako przewlekłego smutku. Wraz z apatią obecne mogą być także: zaburzenia pamięci, spowolnienie myślenia, zwiększona męczliwość, zmiany w rytmie okołodobowym czy osłabienie siły woli. 

Warto jednak pamiętać, że każdy przypadek to tak naprawdę osobna choroba, a objawy występują z różnym natężeniem u różnych osób, co wymusza konieczność spersonalizowanego podejścia przez specjalistów zdrowia psychicznego. Do konstelacji symptomów mogą ponadto dołączyć somatyczne nieprawidłowości, takie jak bóle głowy, senność, zaparcia lub ubytek masy ciała.

W epizodzie depresyjnym apatia daje się rozpoznać jako poczucie, że "nic nie ma sensu", “nic mnie nie cieszy", “nic mnie nie ekscytuje". Zanika euforia przy spotkaniu z bliskimi, zmniejsza się systematyczność w dążeniu do wyznaczonych celów, a wcześniejsze zainteresowania zdają się tracić na znaczeniu. Zobojętnienie nie dotyczy zresztą jedynie pozytywnych odczuć - osoba w stanie apatyczności może zauważyć także, że przykre doświadczenia, takie jak np. śmierć bliskiej osoby czy problemy w pracy wyzwalają reakcję emocjonalną o nieadekwatnym, zmniejszonym nasileniu.

W chorobach otępiennych, których sztandarowym przykładem jest choroba Alzheimera, bardzo często pojawia się apatia. Towarzyszy ona zmniejszeniu funkcji poznawczych, upośledzeniu pamięci czy ograniczenie zdolności intelektualnych. Ten przykry obraz schorzenia nie powinien dziwić, gdy uświadomimy sobie, że w otępieniu ośrodkowy układ nerwowy ulega degeneracji. Zmniejszenie uczuciowości zazwyczaj współistnieje z obserwowanymi w badaniach obrazowych zmianami strukturalnymi w mózgu.

Osoby starsze mogą się ponadto borykać z problemem apatii w przypadku choroby Parkinsona. Jest to choroba, która objawia się przede wszystkim zaburzeniami koordynacji i precyzji ruchowej (pod postacią m.in. drżenia czy nieprawidłowości chodu), ale często przebiega też z problemami natury psychicznej.

Inną chorobą neurodegeneracyjną, w której pojawia się apatia jest otępienie czołowo-skroniowe, a także otępienie naczyniopochodne, choroba Huntingtona i postępujące porażenie nadjądrowe.

Apatia niekiedy jest składnikiem zespołu stresu pourazowego, który rozwija się na skutek traumatycznych przeżyć. Jest to przypadłość dotykająca weteranów wojennych, ofiar przemocy czy osób, które przeżyły katastrofy naturalne. Przywrócenie dobrobytu psychicznego w tym wypadku wymaga długiej psychoterapii, a fachowa pomoc powinna być wdrożona już na wczesnym etapie po doznaniu urazu psychicznego.

Długotrwałe stosowanie substancji psychoaktywnych ma wiele negatywnych efektów na ogół psychicznego i fizycznego funkcjonowania. Jednym z nich jest stan apatyczny, która może się pojawić po nadużywaniu opiatów i coraz częściej stosowanych kannabinoidów (marihuany).

CZYTAJ TAKŻE:

Depresja to nie tylko smutek. Nietypowe zachowanie może zdradzać chorobę

Sposób, w jaki trzymasz telefon, zdradza pewne twoje cechy. Jakie?

Dr Małgorzata Majewska: Nie potrafimy towarzyszyć innym w "trudnym", dlatego wciąż spychamy depresję poza nawias