Remedium na raka coraz bliżej. Ochroni przed chorobą i przerzutami?

Wirusy, bakterie, pasożyty powodują do 15-25 proc. wszystkich przypadków zachorowań na nowotwory. Dotychczas wdrożono do stosowania dwa rodzaje szczepionek zapobiegających rakowi:

• szczepionka przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego (HPV odpowiada m.in. za ponad 80% raków szyjki macicy u kobiet),
• szczepionka przeciwko wirusowi zapalenia wątroby typu B (HBV może powodować raka wątroby).

Rak szyjki macicy jest spowodowany przewlekłą infekcją wywołaną wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV).  Palenie papierosów, osłabienie układu odpornościowego oraz inne choroby przenoszone drogą płciową sprawiają, że infekcja wirusem HPV może przerodzić się w proces nowotworowy. 

Szczepionka chroniąca przed rakiem nie dopuszcza do infekcji w podobny sposób, jak jej odpowiedniki zapobiegające chorobom zakaźnym. Do wyboru są dwa rodzaje szczepionek:

• biwalentna - zawierająca antygeny wirusów HPV 16 i 18 (najbardziej kancerogennych i najbardziej rozpowszechnionych),
• tetrawalentna - chroniąca dodatkowo przed infekcją wirusami HPV typu 6 i 11, które odpowiadają za 90 proc. kłykcin narządów płciowych mężczyzn i kobiet, ale nie wywołują nowotworów.

Szczepienia z powodu ryzyka rozwoju brodawek zalecane są między 9 a 26 rokiem życia, dla obu płci. Nie działają u osób, które już rozpoczęły życie seksualne, ponieważ nie zwalczają wirusów już obecnych w organizmie. Szczepionki są skuteczne przez co najmniej osiem lat. Do pełnego zabezpieczenia potrzebna jest dawka przypominająca szczepionki po kilku, kilkunastu latach od pierwszego szczepienia.

W Europie przyczyną ponad 2/3 przypadków zachorowań na pierwotnego raka wątroby, jest przewlekłe zakażenie wirusami zapalenia wątroby typu B (HBV) lub typu C (HCV). Ryzyko rozwoju nowotworu u nosicieli wirusa wynosi 25 proc. 

HBV rozprzestrzenia się przez kontakt z krwią zarażonej osoby, występuje w nasieniu i wydzielinie pochwy. Może być przeniesiony z matki na dziecko podczas porodu, przez zakażone igły, żyletki, a nawet szczoteczki do zębów. W Polsce nosicielami jest około 7 proc. populacji. 

Według WHO przeciwko HBV należy szczepić dzieci jak najszybciej po porodzie. Szczepionka niemal całkowicie zabezpiecza przed zachorowaniem i nosicielstwem wirusa w pierwszych pięciu latach życia. Pełne uodpornienie na wirusa HBV wymaga podania trzech dawek szczepionki. W Polsce prowadzi się szczepienia noworodków, młodzieży w wieku 14 lat, osób należących do grup ryzyka oraz osób z bliskiego otoczenia zakażonych HBV.

Obecnie dysponujemy trzema szczepionkami do leczenia chorób nowotworowych. Są to:

• pembrolizumab - stosowany w leczeniu raka pęcherza moczowego,
• sipuleucel-T - stosowany w leczeniu raka prostaty,
• talimogen laherparepvec - stosowany w leczeniu czerniaka.

Pozytywną stroną epidemii koronawirusa jest fakt, iż nauczyliśmy się, jak tworzyć lepsze, szybciej produkowane szczepionki oraz jak układ odpornościowy ludzi reaguje na mRNA. 

W szczepionce przeciwko koronawirusowi naukowcy wykorzystali fragment kodu genetycznego wirusa SARS-CoV-2, dokładnie fragment kopii wytwarzania białka otoczki wirusa (białka kolca). Reprodukując białko kolca, organizm rozwija odpowiedź immunologiczną przez produkcję przeciwciał i w ten sposób niszczy wirusa. Jednak komórki rakowe potrafią "ukryć się" przed układem odpornościowym organizmu, a technologia mRNA pozwala odpowiednio "uwidocznić" te komórki. 

Guz badany jest pod kątem, tzw. neoantygenów, które odróżniają komórki nowotworowe od zdrowych. Neoantygeny są następnie "tłumaczone" na odpowiedni kod mRNA, który jest podawany pacjentom jako szczepionka. Organizm rozpoznaje wtedy komórki rakowe i je niszczy. 

Kolejną zaletą metody mRNA jest celowane niszczenie tylko komórek nowotworowych, podczas gdy stosowane w chemioterapii cytostatyki, działają również na zdrowe komórki, przez co wywołują niepożądane skutki uboczne. Dodatkowo, dzięki tzw. pamięci immunologicznej komórki produkujące przeciwciała mogą być zachowane na całe życie, co ma miejsce po immunizacji. W przypadku nawrotu, powracające po latach komórki rakowe, mogłyby być zwalczane bardzo szybko.

Badania nad spersonalizowaną szczepionką przeciwnowotworową, w połączeniu z lekiem immunoterapeutycznym u pacjentów z czerniakiem  wykazały zmniejszenie nawrotu tej zmiany aż o 44 proc. 

Immunoterapia skierowana przeciwko receptorowi PD-1 (ang. programmed death) zwiększa zdolność układu odpornościowego do wykrywania i zwalczania nowotworu. W planach jest kontynuowanie badań klinicznych 3. fazy u pacjentów z czerniakiem już w 2023 roku, a także zbadanie potencjału szczepionki jako terapii innych chorób, np.: innych raków, chorób zakaźnych, chorób sercowo-naczyniowych, chorób autoimmunologicznych i nawet chorób rzadkich.

W fazie badań znajduje się obecnie ponad dziesięć szczepionek przeciwnowotworowych opartych na technologii mRNA. By ocenić skuteczność działania tych terapii, pacjenci muszą być jednak obserwowani przez lata. Dlatego wprowadzenia stosownego leku na rynek należy spodziewać się dopiero około roku 2030.

Większość terapii przeciwnowotworowych koncentruje się na leczeniu guza pierwotnego, jednak główną przyczyną zgonów z powodu raka są przerzuty. Nawroty raka pojawiają się nawet w 40 proc. przypadków pacjentów z rakiem prostaty. 

Duńska firma biotechnologiczna opracowała prototypową szczepionkę przeciwko przerzutowym komórkom nowotworowym w celu znacznego zmniejszenia nawrotów raka.

CZYTAJ TAKŻE:

Te siedem rzeczy wywołuje raka. Onko-dietetyczka przestrzega

Nowotwory o najgorszym rokowaniu. Objawy? Mało specyficzne lub żadne

Wczesne objawy nowotworów. Tak ciało daje znać o rozwijającym się raku