Kiedy organizm zatruwa sam siebie. Kto jest narażony na rozwój mocznicy?

Mocznica jest to stan zwiększonego stężenia mocznika we krwi. Prawidłowo jego poziom mieści się w zakresie 2,5-6,7 mmol/l. Nadmiar mocznika może prowadzić do wystąpienia licznych objawów ze strony praktycznie wszystkich narządów organizmu. Znaczny i nieleczony nadmiar mocznika we krwi może prowadzić do głębokiej śpiączki, a nawet zgonu z powodu zatrucia.

Główną przyczyną mocznicy jest zaburzenie podstawowej funkcji nerek, czyli wydalania z organizmu zbędnych metabolitów. Gdy nerki nie pracują tak, jak powinny, dochodzi do nagromadzenia się tych substancji w organizmie. Główną grupą tych związków stanowią substancje azotowe, przede wszystkim mocznik. Kiedy poziom mocznika przekracza laboratoryjne normy, jednak nie wywołuje objawów, stan taki nazywa się azotemią. Jednak przy obecności typowych objawów, mówi się już o mocznicy.

Upośledzenie pracy nerek może wywołać wiele różnych przyczyn. Dzieli się je na trzy główne grupy - przednerkowe, nerkowe i zanerkowe. Do najczęstszych przyczyn przednerkowych zalicza się np. niedokrwienie nerek w wyniku krwotoku, odwodnienie lub jako efekt niewydolności serca. Wśród przyczyn nerkowych wymienia się wszystkie choroby atakujące struktury wewnętrzne nerki, np. kłębuszkowe lub śródmiąższowe zapalenia nerek. Z kolei przyczyny zanerkowe to najczęściej kamica nerkowa, przerost prostaty i inne choroby prowadzące do zastoju moczu i wtórnego do niego uszkodzenia nerek.

Wśród czynników ryzyka mocznicy wymienia się:

• urazy prowadzące do dużej utraty krwi;
• niewydolność serca;
• stany nagłego obniżenia ciśnienia krwi, np. w przebiegu wstrząsu anafilaktycznego lub septycznego;
• zwężenie jednostronne lub obustronne tętnicy nerkowej;
• zawał nerki;
• rozwarstwienie aorty;
• kłębuszkowe zapalenia nerek;
• zespół nerczycowy;
• przewlekła choroby nerek;
• śródmiąższowe zapalenia nerek;
• aktywną kamicę moczową;
• niedrożność dróg moczowych;
• przerost prostaty;
• choroby nowotworowe w obrębie dróg moczowych bądź nerek.

Mocznica daje wiele różnorodnych objawów z praktycznie wszystkich układów i narządów organizmu. Wynika to z faktu, że nadmiar mocznika wraz z krwią dociera do wszystkich tkanek i powoduje zaburzenie ich funkcji. Wśród typowych objawów wymienia się:

• zaburzenia ze strony układu nerwowego, np. problemy z pamięcią, bezsenność, bóle głowy, zmęczenie, napady padaczkowe, polineuropatia, skurcze mięśni, zespół niespokojnych nóg;
• zaburzenia funkcjonowania przewodu pokarmowego, np. nudności, wymioty, bóle brzucha, zapalenie dziąseł, owrzodzenia przewodu pokarmowego, porażenie jelit;
• zaburzenia układu krwiotwórczego, np. anemia, dysfunkcja leukocytów i płytek krwi zwiększająca ryzyko zakażeń i krwawień;
• zaburzenia ze strony skóry, np. uporczywy świąd, suchość skóry, odkładanie się kryształków moczanu na skórze (tzw. szron mocznicowy);
• zaburzenia endokrynologiczne, np. upośledzenie wzrastania, impotencja, bezpłodność, brak miesiączki;
• zaburzenia układu kostnego, np. osteoporoza, amyloidoza;
• przykry zapach z jamy ustnej przypominający mocz.

Ryzyko mocznicy wzrasta wraz ze wzrostem stopnia zaawansowania choroby nerek. 

Najpowszechniejszym wskaźnikiem czynności nerek jest parametr określany jako wskaźnik filtracji kłębuszkowej. Przy jego wartości powyżej 60 ml/min zazwyczaj nie dochodzi do pojawienia się objawów mocznicy. W zakresie między 60-30 ml/min mogą pojawiać się początkowe objawy, np. zaburzenia poznawcze, osłabienie czy zmęczenie. W przypadku przesączania kłębuszkowego poniżej 30 ml/min (odpowiada to 4 stopniu zaawansowania niewydolności nerek) wystąpienie pełnoobjawowej mocznicy jest bardzo prawdopodobne.

Mocznica jest stanem ostrym, który bez odpowiedniego leczenia może prowadzić do głębokiej śpiączki, a nawet zgonu. Z tego powodu jej diagnostyka i terapia odbywa się w warunkach szpitalnych na oddziale internistycznym lub oddziale intensywnej terapii. W trakcie diagnostyki wykonuje się wiele badań laboratoryjnych, m.in. morfologię krwi, badanie ogólne moczu, oznaczenie poziomu elektrolitów we krwi, glukozy, azotu mocznika - BUN czy poziomu przesączania kłębuszkowego GFR.

Oprócz badania ogólnego moczu czasami wykonuje się również badanie dobowej zbiórki moczu. Dodatkowo przy obecności objawów sugerujących zaburzenia krzepnięcia krwi można oznaczyć parametry krzepnięcia, np. czas protrombinowy lub APTT.

Podstawowym sposobem leczenia mocznicy są regularne dializy, które pozwalają na usunięcie nadmiaru mocznika z krwi. Wymienia się dwa główne metody dializ:

• hemodializa - wykonywana w szpitalu ok. 3 razy w tygodniu, trwa 4-5 godziny dziennie, funkcję oczyszczacza krwi pełni maszyna dializująca;
• dializa otrzewnowa - chory jest dializowany w domu, rolę filtrującą krew pełni błona otrzewnowa chorego. Częstym powikłaniem jest zapalenie otrzewnej.

Jedynym sposobem na leczenie mocznicy bez dializy jest skuteczny przeszczep nerki.

Źródła:

A. Szczeklik, P. Gajewski. Interna Szczeklika 2023.;

Zemaitis M.R., Foris L.A., Katta S., Bashir K., Uremia, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK441859/, 29 kwietnia 2023 r., dostęp 20 lutego 2024 r.;

Olano C.G., Akram S.M., Bhatt H., Uremic Encephalopathy [na:] "Nih.gov", https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK564327/, 25 lutego 2023 r., dostęp 20 lutego 2024 r.

CZYTAJ TAKŻE:

Miliony Polaków cierpią na przewlekłą chorobę nerek. Lata bez objawów

Błędy popełniane przy oddawaniu moczu

Osłabienie serca widać na ciele. To znak, że zawał lub wylew są blisko