Powoduje tycie na twarzy i brzuchu, sprzyja insulinooporności. Zrób lepiej jedno badanie

W warstwie pasmowatej kory nadnerczy zwykle praca wre - jest to miejsce odpowiedzialne za wytwarzanie dwóch grup hormonów - mineralokortykoidów i kortykosterydów. Wśród kortykosteroidów jedno z najważniejszych miejsc zajmuje kortyzol, znany jako "hormon stresu". Swoją niechlubną nazwę otrzymał, ponieważ należy do glikokortykosteroidów - hormonów regulujących poziom glukozy we krwi, co jest pożądane w sytuacjach stresowych.

Kortyzol jest naturalnym hormonem steroidowym, który w organizmie znajduje się w równowadze z nieaktywnym kortyzonem, a hormony te mogą wzajemnie przechodzić jeden w drugi. Główne funkcje kortyzolu to:

• zatrzymywanie glukozy we krwi,
• zwiększenie glukoneogenezy (procesu otrzymywania nowych cząsteczek glukozy),
• działanie przeciwzapalne,
• zatrzymywanie soli w organizmie (co z kolei przyczynia się do podnoszenia ciśnienia),
• przyspieszanie rozkładu kwasów tłuszczowych do ketonów,
• zatrzymywanie wchłaniania aminokwasów w tkankach peryferycznych,
• zmniejszenie wrażliwości tkanek na insulinę (co prowadzi do zatrzymywania glukozy w krwiobiegu a długofalowo - do insulinooporności),
• pobudzenie syntezy białek,
• hamowanie układu odpornościowego (zahamowanie uwalniania cytokin, metabolizmu prostaglandyn i namnażania limfocytów).

Wszystkie te funkcje wiążą się z reakcjami stresowymi: kiedy musimy zmobilizować organizm do walki lub ucieczki, potrzebne nam maksimum energetyczne i nie możemy sobie pozwolić na zużywanie energii i glukozy w innych procesach niż te niezbędne do przetrwania.

Niestety, ten sam hormon, który umożliwia nam działanie w reakcji na stresor, przyczynia się do negatywnych efektów w naszym ciele. Dwa główne z nich to przybieranie na wadze i spadek odporności. Przybieranie na wadze wiąże się ze wszystkimi anabolicznymi działaniami kortyzolu: "odwrażliwieniem" tkanek na insulinę, zatrzymywaniem soli (a za nią - wody) w organizmie, zatrzymywaniem glukozy we krwi i zwiększeniem glukoneogenezy. Spadek odporności jest z kolei skutkiem zahamowania układu odpornościowego i znoszeniem stanu zapalnego. Na krótką metę zatrzymanie stanu zapalnego wydaje się, że przynosi efekt odwrotny, jednak bez stanu zapalnego nie zadziałają nasze złożone procesy odpornościowe.

Choroba, która pokazuje destrukcyjne oblicze hiperkortyzolemii (nadmiaru kortyzolu we krwi), nazwana została zespołem Cushinga. W jego przebiegu, w wyniku pierwotnej lub wtórnej nadczynności nadnerczy, dochodzi do nadmiernej produkcji kortyzolu. 

Zewnętrzne objawy podwyższonego poziomu kortyzolu to między innymi:

• otyłość typu centralnego z charakterystycznym okrągłym brzuchem i tzw. bawolim karkiem,
• zaokrąglona twarz,
• scieńczenie skóry, rozstępy, bardzo łatwe siniaczenie,
• osłabiona odporność i podatność na wszelakie zakażenia,
• zaburzony metabolizm glukozy i niewrażliwość na insulinę,
• zwiększone ciśnienie krwi,
• zaburzenia elektrolitowe i hormonalne.

Wszystko to jest efektem hiperkortyzolemii.

Przede wszystkim, stężenie kortyzolu należy badać w przypadku zasadnego podejrzenia hiperkortyzolemii, czyli posiadania objawu/objawów charakterystycznych dla nadmiernego kortyzolu. Ponieważ kortyzol charakteryzuje dobowy rytm wydzielania, istotne jest trzymanie się ram czasowych przy pobieraniu krwi do badań. Najwyższe stężenie kortyzolu występuje w godzinach porannych, mniej więcej do 8 rano zaleca się badanie kortyzolu w ambulatoryjnej praktyce laboratoryjnej. Najniższe stężenie kortyzolu występuje w nocy, około północy, ale z oczywistych względów kortyzol w takim badaniu oznacza się tylko w warunkach szpitalnych.

Do stwierdzenia zespołu Cushinga zwykle stosuje się jeden z testów przesiewowych, do których należą:

• trzykrotne oznaczenie wolnego kortyzolu w moczu,
• dwukrotne oznaczenie kortyzolu w surowicy lub ślinie w godzinach wieczornych,
• test hamowania wydzielania kortyzolu przez tabletkę z deksametazonem.

W diagnostyce zespołu Cushinga jednorazowe oznaczenie kortyzolu w godzinach porannych nigdy nie jest czynnikiem decydującym, choć może nakierować lekarza i spowodować, że zleci on jeden z testów przesiewowych.

Zwykle w praktyce ambulatoryjnej do badania należy się zgłosić między godz. 6 a 8 rano, na czczo. Krew pobierana jest z żyły, zazwyczaj łokciowej, i przekazywana do laboratorium. Zakres wartości referencyjnych może się różnić dla różnych laboratoriów ze względu na użyte odczynniki i sprzęty, jednak zazwyczaj podaje się, iż wynosi on 138-690 nmol/l (5-25 µg/ dl). 

Jednorazowe badanie jest w pełni wystarczające, jeśli wykonujemy je rutynowo, bez zachodzącego podejrzenia hiperkortyzolemii. Jeśli podejrzewamy u siebie zespół Cushinga lub po prostu za wysoki poziom kortyzolu, należy się zwrócić do lekarza endokrynologa, który pokieruje nas na jeden z testów przesiewowych celem potwierdzenia lub wykluczenia choroby.

Warto wiedzieć, jakie czynniki podnoszą poziom kortyzolu, abyśmy mogli chronić się przed destrukcyjnymi skutkami jego nadmiaru. Do takich czynników należą:

• kofeina,
• niedobór snu,
• nadmiar stresu,
• intensywne długotrwałe ćwiczenia aerobowe,
• choroby psychiczne i psychosomatyczne, jak anoreksja i nerwica,
• trauma
• infekcje wirusowe.

Z kolei poniższe czynniki obniżają jego poziom:

• relaks - muzykoterapia, masaż, śmiech,
• odpowiednia ilość snu,
• suplementacja kwasami tłuszczowymi omega-3,
• suplementacja ashwagandą.

Źródła: 

• Solnica B. (red.), Diagnostyka laboratoryjna, PZWL, Warszawa 2023
• Dembińska - Kieć A., Naskalski J. W. (red.), Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, Urban & Partner, Wrocław 2002
• Praca zbiorowa, Interna Szczeklika 2023, Medycyna Praktyczna, Kraków 2023.
• Bhathena S.J. i inni, Effects of omega 3 fatty acids and vitamin E on hormones involved in carbohydrate and lipid metabolism in men, "The American Journal of Clinical Nutrition", 54 (4), 1991, s. 684-688 - abstrakt
• Tiffany Field i inni, Cortisol decreases and serotonin and dopamine increase following massage therapy, "The International Journal of Neuroscience", 115 (10), 2005, s. 1397-1413 - abstrakt
• Chandrasekhar K., Kapoor J., Anishetty S., A prospective, randomized double-blind, placebo-controlled study of safety and efficacy of a high-concentration full-spectrum extract of ashwagandha root in reducing stress and anxiety in adults, "Indian Journal of Psychological Medicine", 34 (3), 2012, s. 255-262 - abstrakt

CZYTAJ TAKŻE:

Skutecznie obniżą poziom stresu i kortyzol. Jedz nawet codziennie

Idź do lasu po zdrowie. Pomoże na skutki stresu, ureguluje ciśnienie, wzmocni odporność

To dlatego najwięcej tłuszczu pojawia się na brzuchu. Tak zgubisz oponkę