Nie każdy może pić kawę. Nie chodzi tylko o jej wpływ na ciśnienie krwi

Kawa to napój sporządzany z palonych i zmielonych lub poddanych instantyzacji ziaren kawowca. Pochodzi z Etiopii, najprawdopodobniej z rejonu Kaffa, zamieszkiwanego tysiące lat temu przez lud Oromo. Owoce kawowca były tam wykorzystywane już w pierwszym tysiącleciu p.n.e. W okolicach między XIII a XIV wiekiem arabscy kupcy dostarczyli kawę do Jemenu, gdzie opracowano metodę prażenia i obrabiania ziaren prowadzącą do powstania napoju, który znamy dziś. Na początku spożywany był on w regionie Arabii, skąd trafił do Europy w XVI wieku. 

Do Polski kawa dotarła wraz z Turkami w XVII wieku, co związane było z bitwą pod Wiedniem w 1683 roku. I tak już z nami została. 

Kawa znana jest z właściwości pobudzających, które posiada dzięki zawartości kofeiny. Kofeina jest w istocie nie tylko pobudzającą substancją, ale także, co ciekawe, substancją blokującą cykl komórkowy i pestycydem naturalnego pochodzenia, używanym przez rośliny przeciwko innym organizmom. Powszechnie wykorzystywana jest jako stymulant w napojach energetyzujących, kawie, herbacie i naparach yerba mate.

Spożyta przez nas kofeina łatwo dostaje się do jelit, z nich do krwi, a stamtąd do mózgu, gdyż bardzo łatwo przekracza barierę krew-mózg chroniącą nasz najważniejszy organ przed niechcianym dostępem. W mózgu działa jako antagonista receptorów adenozynowych: oznacza to, że blokuje receptory adenozynowe przed przyłączeniem się do nich cząsteczki adenozyny. Adenozyna powstaje w związku z rozpadem naszej "cząsteczki energetycznej" - ATP, pochodzącej z mitochondriów w komórkach. Gdy zużywamy energię, zużywamy właśnie ATP. W wyniku jego rozpadu powstają cząsteczki adenozyny. Gdy określona ich ilość przyłączy się do receptorów adenozynowych, zaczynamy czuć zmęczenie. Kofeina częściowo znosi ten efekt poprzez podobieństwo strukturalne do adenozyny: przyłącza się do receptora adenozynowego, blokując przyłączenie się właściwej substancji, tym samym czasowo ograniczając możliwość odczuwania zmęczenia. Działanie to jest odwracalne i zwykle znoszone po kilku godzinach.

Kofeina spożywana w umiarkowanych ilościach powoduje wzmożenie koncentracji, przypływ energii, polepszenie nastroju i ustawanie poczucia zmęczenia, i to właśnie z tych powodów kochamy kawę. Oczywiście, do tego dochodzą walory smakowe, zapachowe i socjologiczne - kochamy pić kawę ze znajomymi, z rodziną, po popołudniowym obiedzie i w kawiarniach do sernika.

Niestety, bez względu na świetne walory kawy, nie każdy może i nie każdy powinien ją spożywać. Istnieją różne obostrzenia/zakazy dotyczące picia kawy.

Choroby serca i układu krążenia

Na kawę nie zawsze mogą sobie pozwolić osoby chore na różnorodne schorzenia układu krążenia i serca, m.in. niestabilną chorobę wieńcową, wysokie nadciśnienie, stan po zawale serca, stany upośledzonego krążenia, niektórzy pacjenci po udarach i wylewach. Związane jest to z ryzykiem zaostrzenia przebiegu chorób krążeniowych, ponieważ kawa łatwo podnosi ciśnienie krwi.

Choroby jelit

Ponieważ kawa pobudza perystaltykę i kurczliwość jelit, nie zawsze mogą spożywać ją osoby z chorobami jelit, zwłaszcza zapaleniami o różnej etiologii, w tym z chorobami autoimmunologicznymi, jak np. Leśniowskiego-Crohna, z IBS (syndromem jelita drażliwego), a także osoby zwyczajnie wrażliwe, z przyspieszoną perystaltyką. 

Choroby żołądka

Osoby z grupy "kawa ostrożnie albo wcale" to także chorzy na choroby żołądka, w szczególności zapalenie żołądka o różnej etiologii, zakażenie H. pylori, zanikowe zapalenia, nowotwory i choroby autoimmunologiczne. Kofeina zawarta w kawie znana jest również z bycia inhibitorem kompetycyjnym cAMP - fosfodiesterazy (enzymu), przez co powoduje zmianę cyklicznego AMP w niecykliczne. To umożliwia jego ponowne wykorzystanie w komórkach, co na poziomie żołądka skutkuje pobudzeniem czynności pompy protonowej, przez co zwiększa się zakwaszenie śluzówki żołądka. Leki z grupy inhibitorów pompy protonowej są często stosowane w leczeniu chorób przebiegających z nadkawśnością, zgagą i aplazją komórek żołądka, dlatego wszystko, co działa pobudzająco na pompę protonową, będzie blokowało ich działanie. Podsumowując: więcej kofeiny - kwaśniejsze środowisko żołądka - więcej objawów.

Zaburzenia lękowe

Ponieważ kofeina powoduje narastanie poczucia pobudzenia, może zwiększać nerwowość, drżenia kończyn i rozdrażnienie, co nie zawsze będzie odpowiednie u osób z grupy chorych na zaburzenia lękowe, zarówno uogólnione, jak i inne o podobnej etiologii. Udowodniono także, że kawa ma właściwości anksjogenne, czyli pobudzające lęk. Z tego powodu osoby te powinny rozważyć, czy i ile mogą przyjmować kofeiny, co może drastycznie różnić się w zależności od okresu w życiu, od stabilności leczenia czy nawet od dnia lub chwili.

Kobiety w ciąży i karmiące

Ograniczać kofeinę powinny także kobiety w ciąży i karmiące piersią. Ponieważ kofeina przenika przez łożysko i do mleka, jej zagrożenie wynika z negatywnego wpływu na rozwój hipokampu, będącego strukturą mózgu. Ponadto, zwiększone spożycie kofeiny może skutkować otyłością dziecka, zaburzeniami metabolicznymi i przedwczesnym porodem. Dlatego każda ciężarna i karmiąca mama powinna omówić swoje spożycie kawy z lekarzem prowadzącym ciążę/neonatologiem/pediatrą.

Choroby metaboliczne

Ponieważ udowodniono, że kofeina nasila insulinooporność tkanek, kawy w nadmiarze nie powinny spożywać osoby z chorobami metabolicznymi i insulinoopornością. Do grupy tej zaliczają się m.in. osoby ze zmniejszoną wrażliwością na insulinę, diabetycy, chorzy na PCOS itp.

Bezsenność

Chorzy na bezsenność powinni całkowicie uciąć lub mocno ograniczyć spożycie kawy. Ponieważ działanie kofeiny utrzymuje się do kilku godzin, osoby z tej grupy powinny zupełnie odpuścić sobie kawę lub spożywać ją w konkretnych, najlepiej wyłącznie dopołudniowych godzinach.

Pomimo rozlicznych ograniczeń w piciu kawy, jeśli kategorycznie nie musimy, nie powinniśmy z niej rezygnować. O ile tylko nam smakuje, kawa będzie miała dla nas do zaoferowania dużo więcej niż chwilowe pobudzenie. 

Kofeina zapewnia organizmowi wiele korzyści, do których, jak wynika z badań, należą m.in.:

• konsolidacja pamięci i wspomnień,
• zapobieganie chorobom otępiennym, w tym chorobie Alzheimera,
• poprawa nastroju, zniesienie łagodnych form przygnębienia,
• pozytywny wpływ na krążenie i zmniejszenie śmiertelności z powodu chorób serca i układu krążenia,
• zmniejszenie zachorowalności na niektóre nowotwory,
• zwiększenie skuteczności leków przeciwbólowych.

Źródła:

Wit-Kossowska I., Historia kawy, czyli opowieść o najważniejszym napoju świata, SBM Renata Gmitrzak, Warszawa, 2021.

https://wylecz.to/zywnosc/czy-kawa-szkodzi-kto-nie-powinien-pic-kawy.

https://politykazdrowotna.com/artykul/kto-nie-powinien-pic-n1183129#topic_1.

http://laboratoria.net/artykul/20472.html.

Marilyn Johnson-Kozlow i inni, Coffee consumption and cognitive function among older adults, "American Journal of Epidemiology", 156 (9), 2002, s. 842-850.

CZYTAJ TAKŻE: 

Dodaj kilka kropel do kawy. Pobudzi jak nigdy i pomoże schudnąć

Kiepskie towarzystwo dla zielonej herbaty. Z czym jej nie łączyć?

Tak działa mleko muszkatołowe. Pij wieczorem, efekty odczujesz od razu